به گزارش اخبار جهان به نقل از ایسنا، دکتر مرتضی طالبیان، دانشیار پژوهشکده علوم زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، در وبینار «حریم گسل‌ها و برنامه‌های توسعه شهری» به اهمیت مغفول مانده موضوع حریم گسل‌ها در ایران اشاره کرد. وی با تاکید بر نبود قوانین کنترلی کارآمد، ضعف نظارت و تضاد منافع شهری، اجرای ضوابط مربوط به گسل‌ها را با چالش‌های جدی روبرو دانست. بسیاری از کلان‌شهرهای ایران بر روی گسل‌های فعال بنا شده‌اند و این امر، به گفته طالبیان، می‌تواند در زلزله‌های آتی تبعات جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد. این موضوع، به ویژه با گسترش روزافزون شهرها و دشوارتر شدن شناسایی گسل‌ها، نگران‌کننده‌تر می‌شود.
دکتر طالبیان با اشاره به تاریخچه لرزه‌خیزی ایران و وقوع زمین‌لرزه‌های بزرگ در شمال و شرق کشور، یادآور شد که گسل‌ها در سراسر کشور پراکنده‌اند و هر یک پتانسیل ایجاد زمین‌لرزه را دارند. وی به تفاوت‌های زمین‌شناسی در نقاط مختلف ایران اشاره کرد که باعث می‌شود در برخی مناطق مانند جنوب غربی، گسل‌ها کمتر در سطح زمین نمایان شوند، در حالی که در سایر نقاط، گسیختگی‌های سطحی به وضوح قابل مشاهده است. مطالعه این گسیختگی‌های سطحی، به گفته وی، برای ارزیابی دقیق خطر زلزله در مقیاس محلی و ملی، از اهمیت بالایی برخوردار است.
شناسایی دقیق گسل‌ها پیش از توسعه شهری، برای برنامه‌ریزی شهری و طراحی سازه‌های مقاوم در برابر زلزله امری حیاتی است. دکتر طالبیان با ارائه مثالی، خسارات اقتصادی قابل توجه ناشی از قرارگیری ساختمان‌ها بر روی گسل‌های فعال را، حتی با وجود مقاومت ساختاری بالا، بیان کرد. این خسارات شامل از دست رفتن کاربری ساختمان‌ها و هزینه‌های بازسازی خواهد بود.
وی به ویژگی‌های محدوده گسل‌ها، از جمله پهنا و گستردگی حریم، پیچیدگی شکستگی‌ها و نوع گسل اشاره کرد. شناسایی گسل‌ها در مواردی که عوارض سطحی به وضوح قابل مشاهده نیستند (مانند جابجایی آبراهه‌ها یا جاده‌ها) نیازمند روش‌های تخصصی و مطالعات دقیق است. طالبیان با اشاره به داده‌های ماهواره‌ای، به تغییر شکل‌های وسیع اطراف گسل در زمان زلزله، تا چند صد متر و حتی چند کیلومتر، اشاره کرد. این تغییر شکل‌ها عمدتا الاستیک هستند و تخریب مستقیم ایجاد نمی‌کنند، اما منطقه‌ای که در داده‌ها به صورت خط قرمز و آشفتگی دیده می‌شود، زون گسیختگی است که در آنجا تغییر شکل شدید و تخریب متمرکز رخ می‌دهد.
استانداردهای مختلف، تعاریف متفاوتی از حریم گسل‌ها ارائه می‌دهند. برای مثال، در برخی کشورها مانند ایالات متحده و به‌ویژه کالیفرنیا، حریمی حدود ۴۰۰ متر برای یک گسل تعریف شده است. اما این مقدار ثابت نیست و به عوامل متعددی مانند نوع گسل، پیچیدگی آن و داده‌های زمین‌شناسی وابسته است.
دکتر طالبیان به اهمیت توجه به ویژگی‌های گسل در تعیین حریم آن اشاره کرد. وی نمونه‌های متعددی از زمین‌لرزه‌های ایران از جمله بم، قائن، گلباف، ورزقان و حجت‌آباد کرمان را بررسی کرد تا نشان دهد که حتی زلزله‌های متوسط نیز می‌توانند جابجایی‌های قابل توجه و حریم گسترده‌ای را ایجاد کنند. وی بر نقش عوامل مختلفی مانند سازوکار زمین‌شناسی گسل، عمق کانونی زلزله، بزرگی زلزله و ویژگی‌های خاک سطحی در تعیین حریم گسل تاکید کرد. گسل‌های پنهان درون‌شهری نیز، به ویژه برای سازه‌های عمیق مانند تونل‌ها، خطرآفرین هستند. وی تاکید کرد که انتظار برای شناخت کامل همه گسل‌ها غیرمنطقی است و باید با هر مقدار اطلاعات موجود، حریم گسل‌ها تعیین و ضوابط ساخت‌وساز در آن‌ها به‌کار گرفته شوند. به‌ویژه ساختمان‌های حیاتی مانند بیمارستان‌ها، آتش‌نشانی‌ها و مدارس باید خارج از حریم گسل‌ها قرار گیرند. وی همچنین به دستورالعمل ملی ساخت‌وساز در پهنه گسلی اشاره کرد که با وجود ایرادات، گامی در جهت بهبود شرایط است.
منبع: ایسنا
