صنعت فولاد، ستون فقرات توسعه صنعتی هر کشوری محسوب می‌شود و باید با تأمین مواد اولیه ارزان و با کیفیت، موتور محرک صنایع پایین‌دستی را به حرکت درآورد و توان رقابتی محصولات داخلی را در بازارهای جهانی افزایش دهد. اما اخیراً این صنعت با چالش‌های جدی و بحران‌زایی روبرو شده است. پرسش اصلی این است که چرا تولیدکنندگان فولاد امروز به مانعی برای تولید ملی تبدیل شده‌اند؟
این واقعیت نشان‌دهنده یک انحراف استراتژیک است. به جای آنکه صنعت فولاد، مزیت رقابتی برای سایر بخش‌ها ایجاد کند، با مکانیزم معیوب عرضه محصولات در بورس کالا، به عامل گرانی و تورم ساختاری بدل شده است. فولادسازان داخلی، این ماده استراتژیک را نه بر اساس قیمت‌های عادلانه جهانی، بلکه بر پایه یک بازی چندلایه و غیرشفاف، با قیمتی بالاتر از نرخ‌های بین‌المللی به دست مصرف‌کننده داخلی می‌رسانند.
این گران‌فروشی سیستماتیک در بستر بورس کالا اتفاق می‌افتد. عرضه محدود، کشف قیمت به نحوی که بالاترین قیمت ممکن تثبیت شود و در نهایت، هدایت تولیدکنندگان به سمت بازار آزاد و دلالان که محصول را با سود کلان به فروش می‌رسانند، زنجیره‌ای است که نتیجه نهایی آن قابل انکار نیست.
ورق گرم داخلی پنج برابر گران‌تر از قیمت جهانی؛ صنایع ایرانی قربانی انحصار فولادسازان
قیمت‌گذاری فولاد در ایران به یکی از معضلات اساسی صنایع پایین‌دستی تبدیل شده است. مقایسه قیمت برخی محصولات فولادی در داخل و بازارهای جهانی نشان می‌دهد که میانگین قیمت محصولات فولادی نیز به طور چشمگیری بالاتر از سطح جهانی است، به طوری که فقط ورق گرم در بازار داخلی بیش از پنج برابر قیمت جهانی به فروش می‌رسد.
این اختلاف قیمتی، نشان‌دهنده انحصار فولادسازان و گران‌فروشی ساختاری در بورس کالا است. این موضوع باعث افزایش شدید هزینه‌های تولید، کاهش رقابت‌پذیری محصولات ایرانی در بازارهای جهانی و در نهایت رکود صنایع وابسته به فولاد شده است. در واقع، به جای آنکه فولاد به عنوان «موتور محرک تولید» عمل کند، امروز به بزرگترین مانع توسعه صنایع بدل شده است.
وقتی گران‌فروشی فولاد، تولید را زمین‌گیر می‌کند
این بحران، نفس صنایع بزرگی مانند خودروسازی، لوازم خانگی و ساخت‌وساز را به شماره انداخته و ریشه‌های آن را باید در سیاست‌گذاری‌های معیوب، انحصار و نبود اراده جدی برای شکستن حلقه گران‌فروشی جستجو کرد.
صنایع استراتژیک ایران، به ویژه صنایعی که به مواد اولیه فولادی وابسته هستند مانند لوازم خانگی و خودرو، در حال حاضر در یک تنگنای دوگانه گرفتار شده‌اند: از یک سو، قیمت مواد اولیه فولادی در داخل کشور به طور غیرمنطقی بالاتر از قیمت‌های بین‌المللی است و از سوی دیگر، سیاست‌های انقباضی بانک مرکزی و دشواری در دسترسی به ارز، توانایی آن‌ها را برای تأمین مواد اولیه با کیفیت و قیمت رقابتی محدود کرده است.
تحلیل میدانی و داده‌های بازار نشان می‌دهد که تولیدکنندگان داخلی در صنایع مهمی مانند لوازم خانگی، مواد اولیه فولادی نظیر ورق سرد، انواع استیل، مفتول مس و ورق آلومینیومی را با قیمتی بالاتر از قیمت جهانی خریداری می‌کنند.
این وضعیت محصول هم‌پوشانی چند عامل است: سازوکار قیمت‌گذاری و عرضه در بورس کالا، محدودیت تأمین ارز و پیچیدگی تخصیص‌ها، نقش واسطه‌ها و دلالان و سیاست‌های انقباضی ارزی که دست تولید را برای واردات یا خرید مواد اولیه بسته نگه می‌دارد. در نتیجه این عوامل، هزینه تولید داخلی بالا رفته، رقابت‌پذیری کاهش یافته و فشار قیمتی بر مصرف‌کننده و کسب‌وکارها بیشتر شده است.
چرا تولیدکننده داخلی غالباً «گران‌تر» می‌خرد؟
سازوکار عرضه در بورس کالا و تعیین «قیمت پایه دلاری» در ایران؛ بسیاری از مواد اولیه استراتژیک مانند محصولات فولادی، ابتدا با «قیمت پایه» بر مبنای ارز و فرمول‌های داخلی وارد بورس کالا می‌شوند. سپس کشف قیمت در بورس و رقابت محدود عرضه باعث می‌شود که قیمت نهایی برای خریدار صنعتی از پایه دلاری برآوردی و قیمت‌های جهانی بالاتر رود. وقتی عرضه محدود است، رقابت قیمتی بالا رفته و تولیدکننده مجبور می‌شود از بازار آزاد یا واسطه‌ها با قیمت‌های بالاتر خرید کند.
محدودیت و پیچیدگی تخصیص ارز از سوی بانک مرکزی؛ سیاست‌های ارزی انقباضی اخیر بانک مرکزی با تشریفات، اولویت‌بندی و صف‌بندی همراه بوده است. یعنی هرچند ارقامی برای تأمین ارز اعلام می‌شود، اما دسترسی واقعی تولیدکننده به ارز واردات مواد اولیه ضعیف است و تولیدکننده مجبور است ماه‌ها در صف تخصیص ارز منتظر بماند. این باعث می‌شود واردکنندگان واقعی یا تولیدکنندگان ناچار به خرید از کانال‌های گران‌تر شوند.
وقتی مواد اولیه داخلی گران‌تر از نمونه‌های وارداتی یا نمونه‌های خارجی باشد، محصول نهایی توان رقابت در بازار را از دست می‌دهد. از سوی دیگر، هزینه بالای ورودی‌ها به کاهش سرمایه در گردش و محدود شدن سرمایه‌گذاری منجر می‌شود و در نهایت، تولیدکننده مجبور است قیمت فروش را بالا ببرد یا تولید را کاهش دهد.
