به گزارش اخبار جهان، در میان رانندگان ایرانی، به ویژه دارندگان خودروهای ساخت داخل، پرسشی پرتکرار مطرح می‌شود: “گیرپاژ چیست؟” گیرپاژ به معنای قفل شدن ناگهانی قطعات داخلی موتور است که می‌تواند منجر به از کار افتادن کامل خودرو و بروز مشکلات جدی در حین رانندگی شود.
ریشه واژه گیرپاژ به زبان فرانسوی بازمی‌گردد، از کلمه “Grippage” به معنای چسبندگی یا قفل‌شدگی مکانیکی مشتق شده و در زبان انگلیسی معادل “Seizing” است. این اصطلاح در میان مکانیک‌های ایرانی به صورت عامیانه به شکل “گیرپاژ” یا “گیرپاچ” تلفظ شده و اغلب به قفل شدن موتور خودرو اشاره دارد.
تصور کنید در حال رانندگی در یک بزرگراه هستید که ناگهان موتور از کار می‌افتد. در چنین شرایطی، پرسش “چگونه بفهمیم موتور ماشین قفل کرده است؟” اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. نشانه‌های اولیه مانند صداهای غیرعادی (تق‌تق) یا کاهش محسوس در قدرت موتور، هشدارهایی هستند که نباید نادیده گرفته شوند. هزینه تعمیرات ناشی از قفل شدن موتور می‌تواند برای رانندگان بسیار سنگین باشد. در ایران، با توجه به نرخ تورم و افزایش قیمت قطعات یدکی، این هزینه‌ها می‌تواند از حدود 20 میلیون تومان برای تعمیرات جزئی تا بیش از 200 میلیون تومان برای تعویض کامل موتور متغیر باشد.
گیرپاژ، یا قفل شدن موتور، یکی از جدی‌ترین انواع خرابی‌های مکانیکی در موتورهای احتراق داخلی به شمار می‌رود. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که قطعات متحرک موتور، نظیر پیستون‌ها، یاتاقان‌ها یا میل‌لنگ، به دلیل اصطکاک بیش از حد به یکدیگر چسبیده و از حرکت باز می‌ایستند. این پدیده اغلب در موتورهای بنزینی و دیزلی رخ داده و می‌تواند منجر به از کار افتادن کامل موتور شود.
برای درک بهتر این پدیده، لازم است نگاهی به ساختار موتور خودرو بیندازیم. موتور خودرو از اجزایی مانند سیلندر، پیستون، شاتون و میل‌لنگ تشکیل شده است که با عملکرد صحیح سیستم‌های روغن‌کاری و خنک‌کاری، به صورت روان به حرکت در می‌آیند. هنگامی که این تعادل به هر دلیلی برهم می‌خورد، دمای فلزات افزایش یافته و منبسط می‌شوند که این امر به نوبه خود می‌تواند منجر به “چسبندگی” قطعات شود.
در خودروهای داخلی مانند پراید، سمند یا پژو 206، گیرپاژ موتور به دلیل استفاده از روغن‌های نامرغوب یا انجام سرویس‌های دوره‌ای نامنظم، شایع‌تر است. از منظر فنی، گیرپاژ می‌تواند به دو صورت جزئی (مانند چسبندگی موقت پیستون) یا کامل (قفل شدن کل موتور) رخ دهد. در موارد جزئی، ممکن است مشکل با خنک کردن موتور و روغن‌کاری مجدد حل شود، اما در موارد کامل، تعمیرات اساسی ضروری است. بر اساس گزارش‌های فنی، کمبود روغن عامل اصلی بیش از 40 درصد موارد گیرپاژ است. در ایران، به دلیل کیفیت پایین برخی قطعات یدکی، این آمار می‌تواند حتی از این هم بالاتر باشد.
به عنوان مثال، در موتورهای قدیمی‌تر، افزایش بیش از حد دما می‌تواند باعث چسبیدن پیستون به دیواره سیلندر شود و این امر چرخش میل‌لنگ را متوقف می‌کند. ریشه واژه گیرپاژ در زبان فرانسه به معنای درگیری یا چسبندگی در ماشین‌آلات است و از قرن نوزدهم در مهندسی مکانیک مورد استفاده قرار گرفته است. در زبان انگلیسی، عبارت “engine seizure” معادل آن بوده و معمولاً با علائمی مانند توقف ناگهانی موتور همراه است.
درک پدیده گیرپاژ نه تنها به رانندگان کمک می‌کند تا از هزینه‌های گزاف تعمیرات پیشگیری کنند، بلکه باعث می‌شود تا با علت‌های احتمالی قفل شدن موتور خودرو نیز آشنا شوند. در نهایت، گیرپاژ نه تنها یک خرابی فنی است، بلکه هشداری برای ضرورت نگهداری بهتر از خودرو نیز محسوب می‌شود و نادیده گرفتن آن می‌تواند منجر به هزینه‌های بسیار سنگین شود.
تشخیص زودهنگام نشانه‌های گیرپاژ می‌تواند تفاوت بین یک تعمیر ساده و تعویض کامل موتور را رقم بزند. یکی از واضح‌ترین نشانه‌ها، روشن نشدن موتور است. وقتی سوئیچ را می‌چرخانید یا دکمه استارت را فشار می‌دهید، موتور هیچ واکنشی نشان نمی‌دهد یا تنها یک صدای کلیک شنیده می‌شود و میل‌لنگ نمی‌چرخد. این اتفاق معمولاً به دلیل چسبیدن پیستون به دیواره سیلندر رخ می‌دهد و موتور را به طور کامل قفل می‌کند.
صداهای غیرعادی نیز یکی دیگر از علائم کلیدی هستند. پیش از گیرپاژ کامل، ممکن است صداهای تق‌تق یا کوبش از موتور شنیده شود که نشان‌دهنده اصطکاک بیش از حد یاتاقان‌ها یا پیستون‌ها است. این صدا اغلب با افزایش دور موتور تشدید شده و می‌تواند با بوی روغن سوخته همراه باشد، زیرا روغن در حال سوختن است. در موارد پیشرفته، ممکن است دود آبی یا سفید از اگزوز خارج شود که نشانه سوختن روغن در محفظه احتراق است.
کاهش قدرت و شتاب خودرو نیز می‌تواند هشداردهنده باشد. اگر احساس می‌کنید موتور مانند گذشته به پدال گاز پاسخ نمی‌دهد و در سربالایی‌ها یا هنگام سبقت‌گیری ضعیف عمل می‌کند، ممکن است گیرپاژ در حال شکل‌گیری باشد. همچنین، روشن شدن چراغ چک موتور می‌تواند هشداری از وجود مشکلات داخلی مانند کمبود روغن یا افزایش دمای موتور باشد. در خودروهای مجهز به سنسورهای پیشرفته، ممکن است کدهای خطا ظاهر شوند که به مشکلات مکانیکی اشاره دارند.
علاوه بر این، نشتی روغن یا مشاهده لکه‌های روغن در زیر خودرو می‌تواند نشانه‌ای از احتمال بروز گیرپاژ باشد، زیرا کاهش سطح روغن به طور مستقیم منجر به افزایش اصطکاک بین قطعات می‌شود. در نهایت، اگر خودرو به طور ناگهانی خاموش شود و دیگر روشن نشود، احتمال گیرپاژ بسیار بالا است. این نشانه‌ها در خودروهای داخلی که موتورهای ساده‌تری دارند، سریع‌تر ظاهر می‌شوند و نیاز به بررسی فوری دارند. تشخیص این علائم می‌تواند از آسیب‌های بیشتر جلوگیری کرده و به رانندگان اجازه دهد تا به موقع اقدام کنند.
عوامل متعددی می‌توانند منجر به قفل شدن موتور خودرو شوند. کمبود یا اتمام روغن موتور یکی از دلایل اصلی است. روغن موتور وظیفه روانکاری قطعات متحرک داخلی موتور را بر عهده دارد. اگر سطح روغن پایین باشد یا روغن به برخی از قسمت‌ها نرسد، اصطکاک افزایش یافته و قطعات دچار گرمای بیش از حد می‌شوند که می‌تواند منجر به گیرپاژ شود.
استفاده از روغن نامناسب نیز می‌تواند مشکل‌ساز شود. استفاده از روغن با خواص فنی نامتناسب یا عدم تعویض روغن در فواصل زمانی توصیه شده باعث می‌شود که روغن کیفیت خود را از دست بدهد، ویسکوزیته مناسب را نداشته باشد و ترکیبات ناخالص وارد آن شود یا خواص روانکاری آن کاهش یابد. این موضوع به ویژه در موتورهایی با کارکرد بالا یا عمر زیاد بسیار مهم است.
گرمای بیش از حد یا خنک کاری نامناسب موتور نیز می‌تواند باعث بروز این مشکل شود. اگر سیستم خنک کننده به درستی کار نکند و مشکلاتی مانند نشتی مایع خنک کننده، خرابی رادیاتور، خرابی فن‌ها، گرفتگی مجراهای عبور هوا یا مایع خنک کننده وجود داشته باشد، موتور ممکن است بیش از حد داغ شود. دمای بالا باعث انبساط بیش از حد قطعات و کاهش فضای بین اجزای متحرک شده و در نتیجه احتمال گیرپاژ افزایش می‌یابد.
خرابی تسمه تایم یا زنجیر تایم نیز می‌تواند منجر به قفل شدن موتور شود. اگر تسمه تایم یا زنجیر تایم پاره شود یا از کار بیفتد، زمان‌بندی باز و بسته شدن سوپاپ‌ها به هم ریخته و ممکن است پیستون با سوپاپ برخورد کند. این برخورد می‌تواند باعث آسیب شدید و قفل شدن اجزای موتور شود.
ورود آب یا مایع خنک کننده به داخل سیلندر نیز می‌تواند مشکل‌ساز شود. در برخی خودروها، اگر به دلیل آب‌گرفتگی یا سیلاب، آب از طریق مسیرهای نامناسب وارد موتور شود، فشار ناشی از تجمع مایع درون سیلندرها مانع از حرکت پیستون می‌شود، زیرا سیال غیرقابل تراکم است. این وضعیت می‌تواند به گیرپاژ منجر شود.
پارک طولانی مدت خودرو بدون استفاده نیز می‌تواند باعث بروز این مشکل شود. اگر خودرو برای مدت طولانی استفاده نشود، روغن داخل موتور ممکن است ته نشین شده و پمپ روغن نتواند به سرعت روغن را در تمام قسمت‌ها به گردش درآورد. همچنین، ممکن است رطوبت داخل موتور یا قطعات باعث خوردگی یا زنگ زدگی شود که در هنگام راه اندازی مجدد منجر به گیرپاژ می‌شود.
هزینه تعمیر موتور به نوع خودرو و میزان آسیب بستگی دارد.
برای جلوگیری از گیرپاژ موتور، رعایت چند نکته ساده اما کلیدی ضروری است. بررسی منظم سطح روغن موتور، تعویض به موقع روغن موتور و فیلتر روغن، استفاده از روغن استاندارد و مناسب خودرو، کنترل وضعیت سیستم خنک کننده، بازرسی دوره‌ای تسمه تایم یا زنجیر تایم، گرم کردن موتور قبل از رانندگی سنگین، رانندگی استاندارد و اجتناب از فشار بیش از حد به موتور، جلوگیری از ورود آب به موتور و استفاده منظم از خودرو از جمله این نکات هستند.
به طور خلاصه، گیرپاژ یک مشکل جدی اما قابل پیشگیری است که با نگهداری منظم می‌توان از آن اجتناب کرد. این مشکل اغلب نتیجه غفلت از روغن و سیستم خنک کننده است. با توجه به هزینه سنگین تعمیرات ناشی از قفل شدن موتور، سرمایه گذاری روی سرویس‌های دوره‌ای اقدامی ارزشمند است. در نهایت، ایمنی رانندگی در اولویت قرار دارد؛ پس سلامت موتور خودرو را جدی بگیرید تا از رانندگی بی دغدغه لذت ببرید.
منبع: اخبار جهان
