خبرگزاری اخبار جهان منتشر کرده
هشدار نسبت به پیامدهای کریدور زنگزور بر جایگاه ترانزیتی ایران با تحتويات تازه‌ای از تحلیل‌های اقتصادی و ژئوپلیتیکی مطرح شده است. بر اساس گفته‌های فاطمه مقیمی، رئیس کانون زنان بازرگان و عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران، توافق اخیر برای ایجاد کریدور زنگزور فراتر از یک پروژه عمرانی است و می‌تواند به طور عمیق جایگاه ایران در زنجیره‌های حمل و نقل منطقه‌ای و جهانی را تهدید کند. این گزارش به بررسی ابعاد و پیامدهای این کریدور، و همچنین راهبردهای عملی برای حفظ و تقویت جایگاه ترانزیتی ایران می‌پردازد.
کریدور زنگزور چیست و چرا مهم است؟
بر اساس توضیحات کارشناسان، کریدور زنگزور یک گذرگاه ۴۳ کیلومتری است که از ناگورنو-قره‌باغ به باکو می‌رسد و به گفته برخی منابع، در چارچوب توافقی که با میانجیگری آمریکا منعقد شده است، تحت مدیریت و نظارت جدیدی قرار می‌گیرد. این گذرگاه می‌تواند ترکیه را از طریق ارمنستان به آسیای مرکزی وصل کند و مسیرهای زمینی جایگزین برای دسترسی به بازارهای شمالی و شرقی فراهم آورد. اما به جای تقویت تعادل منطقه، این تغییر مسیر می‌تواند ایران را از یک نقش محوری در ترانزیت منطقه‌ای خارج کند یا حداقل موقعیت مذاکره‌ای کشور را در برابر رقبا تضعیف نماید.
پیامدهای کوتاه‌مدت و بلندمدت برای ایران
رئیس کانون زنان بازرگان تأکید می‌کند که این پروژه صرفاً یک مسیر حمل‌ونقل نیست، بلکه یک تحول ژئوپولیتیک است که می‌تواند به‌طور کوتاه‌مدت منافع اقتصادی ایران را مخدوش کند و در بلندمدت نفوذ منطقه‌ای کشور را محدود سازد. به عبارت دیگر، با آغاز بهره‌برداری از کریدور زنگزور، ترکیه و هم‌پیمانانش می‌توانند مسیرهای زمینی ایران را بی‌نیاز از آن کشور با گذر از قفقاز و دریای خزر پیگیری کنند. پیامدهای این تغییر فقط به اقتصاد ایران ختم نمی‌شود، بلکه بر قدرت چانه‌زنی ایران در معادلات منطقه‌ای نیز اثر می‌گذارد.
تأثیر بر تجارت با همسایگان و بازارهای کلیدی
برخی تحلیل‌ها هشدار می‌دهند که با فعال شدن کریدور زنگزور، ایران باید انتظار کاهش سهم بازار در خدمات لجستیک و ترانزیت را داشته باشد. حجم مبادلات ایران با گرجستان و روسیه می‌تواند تحت فشار قرار بگیرد، چراکه مسیرهای جایگزین سریع‌تر و ارزان‌تری برای این کشورها و مبادلات‌شان وجود خواهد داشت. به‌ویژه برای ترکیه که با عبور از ایران به آسیای مرکزی، اکنون از این مزیت برخوردار است، کریدور زنگزور می‌تواند به معنی کاهش ایفای نقش ایران به عنوان یکی از بخش‌های کلیدی زنجیره ترانزیت منطقه‌ای باشد.
تجربه‌های تلخ فرصت‌های از دست رفته
این تحلیل‌ها یادآور می‌شود که ایران در گذشته نیز با فرصت‌های بزرگ ترانزیتی مواجه بوده، اما به دلیل کم‌تصمیمی‌ها و بی‌برنامگی‌های مدیریتی، از آنها بهره کامل نبرده است. نمونه‌هایی مانند جاه‌طلبی فرودگاه امام خمینی برای تبدیل به هاب شرق و غرب، که اکنون به جایگاه رقابتی خود در تهران، به چالش‌های زیرساختی و رقابت‌های منطقه‌ای با حضور فرودگاه‌های بین‌المللی مانند استانبول و دبی رو به رو شده است، تصویری از مسیرهای پخش و پراکنده اما با فرصت‌های قابل‌تردید نشان می‌دهد. همچنین کریدور شمال-جنوب و کریدور شرق تا شمال‌غرب کشور که می‌توانستند با هند و روسیه ارتباط برقرار کنند، هنوز به سطح انتظار نرسیده‌اند و این مسأله به کارکرد ترانزیت ایران آسیب می‌زند.
۵ اقدام فوری برای احیای نقش ایران در کریدورها
فاطمه مقیمی درباره راهبردهای فوری برای مقابله با اثرات منفی کریدور زنگزور پیشنهادهایی مطرح کرده است که می‌تواند به حفظ و تقویت جایگاه ترانزیتی ایران کمک کند. این اقدامات عبارت‌اند از:
1) تکمیل و فعال‌سازی مسیرهای جایگزین برای حفظ دسترسی زمینی به قفقاز و بازارهای شمالی؛
2) بازسازی و تعمیق روابط با ارمنستان، گرجستان و روسیه، به‌ویژه در حوزه ترانزیت و سرمایه‌گذاری مشترک در زیرساخت‌های حمل‌ونقل؛
3) بهره‌گیری از دیپلماسی چندجانبه برای جلوگیری از انحصار مسیرهای جدید توسط ترکیه و ایالات متحده؛
4) بهبود بهره‌برداری از ظرفیت‌های موجود در بنادر جنوبی و فرودگاه‌ها تا مسیرهای دریایی و هوایی مکمل مسیرهای زمینی باشند؛
5) همه‌جانبه‌سازی استراتژی‌های ترانزیتی با رویکرد چندکاناله تا در برابر فشارهای ناشی از کریدورهای جدید، ایران بتواند دسترسی به بازارهای هدف را حفظ کند.
پیامدهای منطقه‌ای فراتر از ایران
برخی تحلیلگران تاکید می‌کنند که پیامدهای کریدور زنگزور به فراتر از ارمنستان و ایران محدود نمی‌شود. این کریدور می‌تواند جایگاه ایران را در دسترسی زمینی به گرجستان و روسیه به چالش بکشد و به‌طور غیرمستقیم بر تجارت ایران با این کشورها اثر بگذارد. از سوی دیگر، با کاهش نیاز به استفاده از مسیرهای ایران، رقبایی که مسیرهای تازه و سریع‌تر را در اختیار دارند، به مزیت‌های لجستیکی بیشتری دست پیدا می‌کنند و این موضوع می‌تواند به کاهش سهم بازار ایران در ترانزیت منطقه منجر شود.
راهبردهای دیپلماسی و زیرساختی برای بازگرداندن جایگاه
برای جبران این اثرات، پیشنهاد می‌شود که ایران با رویکردی چندجانبه به مسئله بنگرد:
– تقویت و تسریع اجرای مسیرهای جایگزین زمینی به قفقاز و بازارهای شمالی با استفاده از سرمایه‌گذاری مشترک با همسایگان؛
– توسعه و ارتقای بنادر جنوبی و زیرساخت‌های لجستیک برای ایجاد مسیرهای دریایی مکمل به بازارهای غربی، هند و اروپا؛
– تقویت همکاری فرامرزی با ارمنستان، گرجستان و روسیه در حوزه ترانزیت و سرمایه‌گذاری مشترک در پروژه‌های حمل‌ونقل و لجستیک؛
– استفاده فعال از دیپلماسی اقتصادی و چندجانبه برای جلوگیری از تمرکز مسیرهای ترانزیتی به سوی یک گذرگاه واحد و حفظ تنوع مسیرها.
نتیجه‌گیری
کریدور زنگزور اگرچه می‌تواند با وجود فرصت‌های اقتصادی جدید، تهدیدهای قابل‌توجهی برای جایگاه ترانزیتی ایران به همراه داشته باشد. با این حال، ایران می‌تواند با اتخاذ یک مجموعه استراتژیک از اقدامات فوری و بلندمدت در حوزه‌های زیرساختی و دیپلماسی، جایگاه خود را در ترانزیت منطقه‌ای و بین‌المللی تقویت کند. در این مسیر، همکاری با همسایگان، بهبود کارایی بنادر و فرودگاه‌ها، و دیپلماسی چندجانبه می‌تواند نقش ایران را در شبکه‌های حمل‌ونقل بین‌المللی فعلاً حفظ و تقویت کند و حتی به بازسازی خطوط ترانزیتیِ ریشه‌دار ایران در برابر چالش‌های جدید کمک کند.
انتهای خبر
این گزارش توسط خبرگزاری اخبار جهان تهیه و منتشر شده است.
