به گزارش اخبار جهان به نقل از خبرگزاری خبرآنلاین، کتاب «تاملات پاسکالی» اثر پی‌یر بوردیو، جامعه‌شناس برجسته فرانسوی، با ترجمه محسن ناصری‌راد، توسط انتشارات گام نو به تازگی در بازار کتاب ایران عرضه شده است. این اثر که در شش فصل تدوین شده، شامل مقدمه‌ای از نویسنده و یادداشتی از مترجم است و به بررسی جامعه‌شناسی بوردیو از منظر الهیات پاسکال می‌پردازد.
پی‌یر بوردیو، که آثار متعددی از او به زبان فارسی ترجمه شده، برای مخاطب ایرانی چهره‌ای شناخته شده است. از جمله آثار او می‌توان به «معنای سیاسی هستی شناسی فلسفی مارتین هایدگر»، «سلطه مذکر»، «درباره دولت» و «انسان دانشگاهی» اشاره کرد. بوردیو خود را بیش از هر فیلسوف دیگری منتسب به بلز پاسکال می‌داند. به گفته مترجم، این کتاب تلاشی است برای فهم جامعه‌شناسی بوردیو از دریچه الهیات پاسکال. انتخاب پاسکال به عنوان دریچه‌ای برای فهم جامعه‌شناختی، ناشی از دیدگاه خاص بوردیو به این رشته علمی است که معتقد است از ریشه‌های فلسفی خود فاصله گرفته است.
در مقدمه کتاب، بوردیو به نقد تفکر محض و طرفداران آن می‌پردازد و نقش جامعه‌شناس را در مواجهه فعال با مسائل ملموس جهان اجتماعی تعریف می‌کند. او آگاه است که این رویکرد ممکن است با اعتراض روشنفکرانی که در برج عاج نشسته‌اند مواجه شود. انتخاب پاسکال برای نگارش این اثر فلسفی، همسو با همین دغدغه بوردیو است. او نقش جامعه‌شناس را در توجه ویژه به مسائل اجتماعی تعریف می‌کند و بی‌اعتنایی روشنفکرانه به مسائل جهان اجتماعی را مورد انتقاد قرار می‌دهد. به اعتقاد بوردیو، وظیفه جامعه‌شناس این است که درباره مسائل جهان اجتماعی و تا حد ممکن، شکل موجود چیزهای جهان اجتماعی صحبت کند. این دغدغه در اندیشه‌های پاسکال نیز مشاهده می‌شود. بوردیو معتقد است پاسکال، به دور از ساده‌اندیشی پوپولیستی، دغدغه عوام‌الناس و عقاید مستدل مردم را داشت.
بوردیو معتقد است پاسکال، برخلاف شبه‌فرهیختگانی که خواهان ایفای نقش فلاسفه در جوامع هستند، به جای ریشخند زدن به اعتقادات مستدل مردم یا عوام‌الناس، تلاش می‌کند تا «دلیل اثرات» یا «دلیل وجودی» اعتقادات و یا حتی مضحک‌ترین رفتارهای انسانی را دریابد. این موضع دانشی پاسکال، شباهت زیادی به همان نقش اجتماعی‌ای دارد که بوردیو برای جامعه‌شناس قائل است. بوردیو نیز بی‌اعتنایی اندیشمند نسبت به جهان اجتماعی را نکوهش می‌کند و وظیفه جامعه‌شناس را از کار انداختن چرخه افسون‌شده انکار جمعی می‌داند.
یکی از سوالاتی که بوردیو در این کتاب به آن می‌پردازد این است که آیا می‌توان تمام پیش‌فرض‌های دانش را، چه آن‌هایی که حاصل عادتواره‌ها (هبیتوس) و چه آن‌هایی که حاصل نهادهای اجتماعی‌اند، هنگام تفکر به تعلیق درآورد؟ بوردیو معتقد است تعلیق این پیشفرضها توهم است. فقط توهم توانایی مطلق تفکر می‌تواند منجر به این باور شود که رادیکال‌ترین شک قادر به تعلیق پیش‌فرض‌هاست. بوردیو تاکید می‌کند افرادی که دوست دارند به معجزه تفکر «محض» ایمان داشته باشند باید بپذیرند که عشق به حقیقت یا فضیلت، شبیه هر نوع دیگری از آمادگی، لاجرم به سبب شرایط شکل‌گیری آن یا، به عبارتی، موقعیت و خط سیر اجتماعی است.
بوردیو سه دسته از پیشفرضها را معرفی می‌کند. سطحی‌ترین آن‌ها که با اشغال موقعیت در فضای اجتماعی و با خط‌سیری خاص که به آن منتهی شده است و نیز با تعلق به جنس رابطه دارند؛ دوم، پیش‌فرض‌هایی که «دوکسا» ی (باورهای خاص یک جامعه که چیزها در جهان را بدیهی جلوه می‌دهد) خاص هر یک از میدان‌های مختلف (دینی، هنری، فلسفه و…) را تشکیل می‌دهند؛ پیش‌فرض‌هایی که دوکسایی را تشکیل می‌دهند که معمولاً با «اسخوله» یا فراغت، رابطه دارد. یکی از اهداف بوردیو در کتاب، امکان رابطه آزاد و فارغ از اضطرار با جهان پیرامون یا امکان اندیشیدن به جهان در وضعیت اسخوله (فراغت و وقت آزاد) است. به نظر بوردیو، درک و مهار اولین مولفه پیشفرضها، کار دشواری نیست. بلکه دشواری اصلی بر سر آن دسته از پیش‌فرض‌هایی است که در محدوده میدان بسته به دوکسا قرار دارند. امر ضمنی در این حالت به مشارکت در بازی، یا ایلوسیو (به معنای باوری بنیادین به منفعت بازی و ارزش سهم‌های شرکت‌کنندگان در بازی) مرتبط است.
بخشی از دغدغه بوردیو در این کتاب، نقد تفکر محض مجرد از واقعیات اجتماعی یا تفکر در شرایط اسخوله، یا به تعبیر دیگر، نقد عقل مدرسی است. عقل مدرسی قائل به تفکر محض نامقید به اضطرارها و واقعیات جهان است. گویی اندیشمند می‌تواند فضایی انتزاعی در خارج از جهان واقع ایجاد کند و در آن به مطالعه امور بپردازد. ریشه این نقد بوردیو، نه به مارکس، بلکه به پاسکال می‌رسد. در این رابطه پاسکال می‌گوید «فلسفه حقیقی همواره فلسفه را مسخره می‌کند».
به باور بوردیو، شبه‌فرهیختگان کسانی‌اند که به‌واسطه موقعیت (Position) و آمادگی (Disposition) (پیش‌زمینه‌ها، امیال، رغبت‌ها و گرایش‌های ناخودآگاه فرد به تکرار اعمال و رفتارها در شرایط معین است که هر فردی آن‌ها را در خودش درونی و انباشته کرده است) به تخفیف و ریشخند فعالیت عملی انسان‌های عادی می‌پردازند. به تعبیری از افلاطون که بوردیو استفاده می‌کند، ساختارهایی پیشینی بستر «جدی بازی کردن» را برای این قسم از روشنفکران آماده ساخته است.
این روشنفکران به‌وسیله این امتیازات اجتماعی، به اندیشیدن در وضعیت اسخوله بدون قید واقعیات زندگی مردم عادی باور دارند. توهم تفکر محض نسبتی با پیدایش «میدان» خودمختار آکادمی (در مقایسه با سایر میدان‌ها مانند میدان سیاسی یا میدان اقتصادی) دارد. نیروی عقل مدرسی در این میدان خودمختار نوظهور، با آزاد انگاشتن محقق از فضای زندگی روزمره، توهم تفکر محض را ایجاد می‌کند؛ این توهم بی‌نسبت با نقش «نیرو» در کسب منفعت و امتیازات نیست. به تعبیر دیگر، توهم تفکر محض می‌تواند به بازتولید روشنفکران بی‌اعتنا به واقعیت بپردازد.
بوردیو در این کتاب تنها به نقد عقل مدرسی (اسکولاستیک) نمی‌پردازد. دو فصل ابتدایی با عناوین «نقد عقل مدرسی» و «صور سه‌گانه سفسطه مدرسی» مرتبط با موضع پاسکالی_بوردیویی علیه عقل مدرسی و توهم تفکر محض است. «بنیان‌های تاریخی عقل»، «شناخت بدنی»، «خشونت نمادین و کشمکش‌های سیاسی» و «هستی اجتماعی، زمان و حس وجود» عناوین فصول ششگانه کتاب هستند.
کتاب «تاملات پاسکالی» در ۳۸۳ صفحه و با قیمت ۴۹۰ هزار تومان در دسترس علاقمندان قرار گرفته است.
منبع: خبرآنلاین
