به گزارش وبسایت اخبار جهان به نقل از خبرگزاری تسنیم، حضرت فاطمه معصومه (س)، دختر امام موسی کاظم (ع) و خواهر امام رضا (ع)، از شخصیت‌های برجسته خاندان اهل‌بیت (ع) است که حضور ایشان در قم، آثار علمی، فرهنگی و مذهبی بزرگی به همراه داشت. چگونگی رحلت ایشان همواره مورد بحث مورخان و محدثان بوده است؛ اینکه آیا ایشان به مرگ طبیعی از دنیا رفتند یا به شهادت رسیدند.
یکی از گزارش‌ها درباره شهادت ایشان در کتاب خطی «بحرالانساب» آمده است. بر اساس این کتاب، حضرت معصومه (س) به همراه ۲۳ نفر از امامزادگان از بغداد به سوی قم حرکت کردند. در ساوه، با مخالفان و ملحدان روبه‌رو شدند و پس از درگیری، حضرت معصومه (س) به شهادت رسیدند. با این حال، اعتبار این گزارش مورد تردید است، زیرا کتاب به «ابومخنف»، مورخ قرن دوم، نسبت داده شده، در حالی که او پیش از این واقعه از دنیا رفته بود. محققان معتقدند این کتاب در قرن سیزدهم توسط میرزا محمد ملک‌الکتّاب شیرازی نوشته شده است.
علامه محمدباقر مجلسی در کتاب «بحارالانوار» روایت متفاوتی را نقل می‌کند. طبق این گزارش، پس از آنکه مأمون در سال ۲۰۰ هجری قمری امام رضا (ع) را به مرو فراخواند، حضرت معصومه (س) در سال ۲۰۱ برای دیدار برادرشان راهی شدند. ایشان در مسیر و در شهر ساوه بیمار گشتند و از همراهان خواستند ایشان را به قم ببرند. مردم قم به استقبال ایشان آمدند و موسی بن خزرج، از بزرگان اشعری، ایشان را به منزل خود برد. حضرت معصومه (س) هفده روز در آنجا اقامت داشتند و سپس رحلت کردند. در این گزارش، به شهادت یا عامل خارجی بیماری اشاره‌ای نشده است.
علامه سید جعفر مرتضی عاملی، مورخ معاصر، در کتاب «الحیاة السیاسیة للامام الرضا (ع)» فرضیه مسمومیت را مطرح می‌کند. او می‌نویسد که مأمون عباسی به کاروانی از علویان که به سمت خراسان در حرکت بودند، حمله کرد. در این قافله، هارون بن موسی (ع)، برادر امام رضا (ع)، به شهادت رسید و حضرت معصومه (س) در ساوه مسموم شدند. ایشان پس از مدت کوتاهی بیماری، به شهادت رسیدند. این تحلیل با گزارش علامه مجلسی در مورد بیماری ایشان مغایرتی ندارد و علت آن را مسمومیت معرفی می‌کند.
برای درک بهتر موضوع، باید به شرایط سیاسی آن زمان توجه کرد. خلفای عباسی پس از رسیدن به قدرت، فشار شدیدی بر خاندان اهل‌بیت (ع) وارد می‌کردند. شهادت امام موسی کاظم (ع) در زندان، فراخواندن اجباری امام رضا (ع) به مرو و سرکوب قیام‌های علویان، نمونه‌هایی از این دشمنی است. در چنین فضایی، فرضیه شهادت حضرت معصومه (س) منطقی به نظر می‌رسد، زیرا حکومت عباسی حضور فرزندان امام کاظم (ع) را یک تهدید می‌دانست.
در جمع‌بندی دیدگاهها می‌توان گفت سه نظر اصلی وجود دارد: رحلت طبیعی بر اساس گزارش علامه مجلسی، شهادت مستقیم در درگیری طبق روایت ضعیف «بحرالانساب»، و شهادت بر اثر مسمومیت که تحلیل سید جعفر مرتضی عاملی است. اگرچه منابع معتبر اولیه به صراحت از شهادت ایشان سخن نگفته‌اند، اما شواهد تاریخی و سیاسی، به‌ویژه دشمنی عباسیان با علویان، احتمال شهادت را تقویت می‌کند. از این رو، دیدگاه رحلت بر اثر بیماری ناشی از مسمومیت، با وجود نداشتن سند قطعی، تحلیلی منطقی و معقول به شمار می‌رود.
با این همه، آنچه مسلم است، تأثیر عظیم حضور ایشان در قم است که این شهر را به یکی از مهم‌ترین مراکز علمی و مذهبی جهان تشیع تبدیل کرد و حرم مطهر ایشان، الهام‌بخش هزاران عالم و مجاهد در طول تاریخ بوده است.
منبع: خبرگزاری تسنیم
