به گزارش وبسایت اخبار جهان به نقل از خبرگزاری مهر، نظام پولی ایران در یک قرن اخیر تحولات بسیاری را تجربه کرده است؛ از «ریال طلا» تا تصمیم اخیر برای «حذف چهار صفر». این مسیر که با قانونی در ۲۷ اسفند ۱۳۰۸ آغاز شد، با مصوبه مجلس دوازدهم برای حذف چهار صفر از پول ملی به نقطه کنونی رسیده است. این گزارش به بررسی تغییرات اساسی واحد پول ایران، پشتوانه‌ها و انواع آن در صد سال گذشته می‌پردازد.
گام نخست: قانون تعیین واحد پول در سال ۱۳۰۸
اولین اقدام جدی برای ساماندهی نظام پولی ایران، تصویب «قانون تعیین واحد و مقیاس پول قانونی ایران» در ۲۷ اسفند ۱۳۰۸ بود. این قانون ۱۴ ماده‌ای که در هشتمین دوره مجلس شورای ملی تصویب شد، از اول فروردین ۱۳۰۹ به اجرا درآمد. بر اساس این قانون، واحد پول ایران «ریال طلا» نام گرفت که به ۱۰۰ دینار تقسیم می‌شد و هر ریال ارزشی معادل ۰.۳۶۶۱۱۹۱ گرم طلای خالص داشت.
این قانون همچنین به تعیین و ضرب سکه‌ها می‌پرداخت. برای مبالغ بالا، سکه‌های طلای ۱۰ و ۲۰ ریالی با وزن خالص ۳.۶۶۱۱۹۱ و ۷.۳۲۲۳۸۲ گرم طلا در نظر گرفته شد. برای مقادیر کمتر، سکه‌های نقره نیم، یک، دو و پنج ریالی ضرب می‌شدند که به ترتیب ۲.۲۵، ۴.۵، ۹ و ۲۲.۵ گرم نقره خالص داشتند. برای مبالغ خردتر نیز سکه‌های ۵، ۱۰ و ۲۵ دیناری از جنس نیکل و سکه‌های یک و دو دیناری از جنس مس تعیین شد. عیار سکه‌های طلا و نقره نیز ۹۰۰ در هزار فلز خالص و ۱۰۰ در هزار مس تعیین شده بود.
گام دوم: اصلاح قانون پول در سال ۱۳۱۰
دو سال پس از قانون اول، در ۲۲ اسفند ۱۳۱۰، «قانون اصلاح قانون واحد و مقیاس پول» به تصویب رسید و ساختار پولی کشور را به طور جدی تغییر داد. بر اساس این اصلاحات، ضرب سکه‌های طلای ۱۰ و ۲۰ ریالی متوقف و به جای آن سکه‌های طلای ۵۰ و ۱۰۰ ریالی ضرب شد.
مهم‌ترین تغییر، کاهش شدید ارزش ریال بود. طبق قانون جدید، هر ریال معادل ۰.۰۷۳۲۲۳۸۲ گرم طلای خالص تعریف شد که یک‌پنجم ارزش قبلی آن بود و به معنای کاهش ۸۰ درصدی ارزش ریال در برابر طلا بود. این تغییر همزمان با رکود بزرگ جهانی در اوایل دهه ۱۹۳۰ میلادی رخ داد.
از اول فروردین ۱۳۱۱ نیز اسکناس‌های ۵ تا ۵۰۰ ریالی وارد چرخه پولی کشور شدند و بانک ملی ایران اجازه انتشار اسکناس ۱۰۰۰ ریالی را نیز دریافت کرد. همزمان، سکه‌های نقره و نیکل قدیمی از اعتبار ساقط شدند و فرآیند جایگزینی آن‌ها با پول جدید آغاز شد.
گام سوم: قانون بانکی و پولی و تأسیس بانک مرکزی در سال ۱۳۳۹
در هفتم خرداد ۱۳۳۹، با تصویب «قانون بانکی و پولی کشور»، گام سوم تحولات پولی ایران برداشته شد. این قانون برای اولین بار نهادهایی چون شورای پول و اعتبار را بنیان گذاشت و زمینه تأسیس بانک مرکزی ایران را به عنوان نهاد انحصاری انتشار اسکناس و سکه فراهم کرد.
طبق این قانون، واحد پول همچنان ریال بود، اما ارزش آن بار دیگر کاهش یافت. هر ریال معادل ۰.۰۱۱۷۳۱۶ گرم طلای خالص تعریف شد که کمتر از یک‌ششم ارزش آن در سال ۱۳۱۰ بود. این به معنای کاهش بیش از ۸۴ درصدی ارزش ریال نسبت به سال ۱۳۱۰ و افت بیش از ۹۶ درصدی نسبت به ارزش اولیه آن در سال ۱۳۰۸ بود.
یکی از نکات مهم این قانون، ممنوعیت جریان قانونی پول طلا بود که برای نخستین بار آن را از چرخه معاملات رسمی خارج کرد. همچنین، هدف اصلی بانک مرکزی «حفظ ارزش پول و تنظیم اعتبارات» اعلام شد که نقطه عطفی در سیاست‌گذاری متمرکز پولی کشور بود.
گام چهارم: قانون جدید پولی و بانکی کشور در سال ۱۳۵۱
آخرین بازنگری در قوانین پولی پیش از انقلاب اسلامی، با تصویب «قانون جدید پولی و بانکی کشور» در ۱۸ تیر ۱۳۵۱ انجام شد. در این قانون، واحد پول همچنان ریال باقی ماند، اما ارزش آن دوباره کاهش یافت. هر ریال معادل ۰.۰۱۰۸۰۵۵ گرم طلای خالص تعیین شد که افتی کمتر از ۸ درصد نسبت به قانون سال ۱۳۳۹ داشت. این قانون همچنین برای اولین بار سازوکار رسمی تغییر برابری ریال با طلا را با تأیید نهادهای مختلف پیش‌بینی کرد.
گام پنجم: پیشنهاد حذف چهار صفر در سال ۱۳۹۸
در ۱۳ مرداد ۱۳۹۸، هیئت وزیران دولت دوازدهم لایحه‌ای را برای اصلاح قانون پولی و بانکی تصویب کرد که هدف آن حذف چهار صفر از پول ملی بود. این طرح که مطالعات آن از سال ۱۳۸۶ آغاز شده بود، به دلیل تورم مزمن و کاهش کارایی ریال در مبادلات روزمره ارائه شد. دولت در این لایحه پیشنهاد داد واحد پول از «ریال» به «تومان» تغییر کند و هر تومان برابر با ۱۰,۰۰۰ ریال و معادل یکصد «پارسه» باشد.
گام آخر: تصمیم مجلس برای حذف چهار صفر از ریال در سال ۱۴۰۴
سرانجام در ۱۳ مهر ۱۴۰۴، مجلس شورای اسلامی تصمیم نهایی را در مورد حذف چهار صفر از پول ملی گرفت. نمایندگان برخلاف پیشنهاد دولت، با حفظ نام «ریال» موافقت کردند، اما چهار صفر از آن حذف خواهد شد.
محمد شیریجیان، معاون سیاست‌گذاری پولی بانک مرکزی، پس از تصویب این قانون اعلام کرد که واحد پول رسمی کشور همچنان ریال خواهد بود و واحد خردتر آن «قران» نام خواهد گرفت، به طوری که هر ۱۰۰ قران معادل یک ریال جدید است. این طرح طی یک برنامه پنج‌ساله اجرا می‌شود که شامل دو سال آماده‌سازی زیرساخت‌ها و سه سال دوره گذار است. در دوره گذار، پول‌های قدیم و جدید همزمان در جریان خواهند بود.
به گفته شیریجیان، این طرح تأثیری بر نرخ واقعی تورم ندارد اما می‌تواند به بازگشت ریال به معاملات روزمره مردم کمک کرده و محاسبات را ساده‌تر کند. این اقدام همچنین می‌تواند شفافیت در معاملات را افزایش داده و به اجرای قوانین ضد پولشویی کمک نماید. به این ترتیب، پس از نزدیک به یک قرن، واحد پول تاریخی ایران با چهره‌ای جدید برای بازگشت به زندگی اقتصادی مردم آماده می‌شود.
منبع: خبرگزاری مهر
