برخی کودکان بیش از حد رویاپرداز، پرخاشگر، حواس‌پرت یا بیش‌فعال هستند و با رفتارهای خود اطرافیان را خسته و کلافه می‌کنند. این چالش‌ها والدین را با سوالات و نگرانی‌های متعددی روبرو می‌کند.
سمانه حقیری، روانشناس کودک و نوجوان، درباره اختلال عدم توجه و تمرکز در کودکان توضیح می‌دهد که میزانی از عدم تمرکز در سنین کودکی طبیعی است. او می‌گوید: «کودکان در دوره‌ای سرشار از رویا و خیال‌پردازی به سر می‌برند و همیشه نمی‌توانند تفاوت میان واقعیت و خیال را تشخیص دهند.» به گفته وی، خیال‌پردازی یکی از دلایل اصلی حواس‌پرتی است و در اغلب موارد یک مشکل یا نقص محسوب نمی‌شود.
علائم اختلال «عدم توجه و تمرکز» چیست؟
این روانشناس کودک معتقد است زمانی که عدم تمرکز برای کودک مشکل‌ساز شود، می‌توان آن را یک اختلال در نظر گرفت. از علائم این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حواس‌پرتی سریع
- بی‌قراری و گم کردن مداوم وسایل
- فراموش کردن انجام کارها
- مشکل در انجام تکالیف مدرسه
- بدخلقی، پرخاشگری و تحریک‌پذیری
- دست‌خط نامناسب
این کودکان معمولاً بیش از حد طبیعی خیال‌پردازی می‌کنند و مهارت‌های حرکتی آن‌ها نیز نسبت به همسالانشان بیشتر است.
چرا یک کودک دچار اختلال «عدم توجه و تمرکز» می‌شود؟
حقیری بیان می‌کند که این اختلال دلایل گوناگونی دارد که به دو دسته عوامل محیطی و درونی تقسیم می‌شوند. او تأکید می‌کند که مشکلات و شرایط محیطی تأثیر بسیار زیادی بر کودکان دارند.
یکی از دلایل حواس‌پرتی، تعیین وظایفی است که با سن کودک تناسبی ندارد. توقعات بالای مدارس و والدین انگیزه کودک را برای انجام تکالیف از بین می‌برد. اما با تقسیم کردن کارهای بزرگ به بخش‌های کوچک‌تر، انگیزه کودک افزایش می‌یابد و با درک منطق انجام کار، تمرکز او بیشتر می‌شود.
در بسیاری از موارد، کم‌توجهی والدین باعث می‌شود کودک برای جلب توجه، واکنش‌های منفی مانند انجام ندادن تکالیف یا پرخاشگری از خود نشان دهد. والدین باید زمان باکیفیتی را به فرزند خود اختصاص دهند و با بازی کردن و توجه مستقیم، به افزایش تمرکز او کمک کنند.
سرزنش و مقایسه کودک با دیگران نیز یکی دیگر از دلایل کاهش تمرکز است. جملاتی مانند «تو هیچی نمی‌فهمی» یا «هیچی یاد نمی‌گیری» باعث ایجاد حس خوددرماندگی در کودک می‌شود و او باور می‌کند که تلاشی بیهوده انجام می‌دهد.
رژیم غذایی نامناسب نیز در کاهش تمرکز مؤثر است. مصرف زیاد مواد غذایی حاوی شکر و چربی و کمبود مواد مغذی، سوخت لازم را برای تمرکز مغز فراهم نمی‌کند. همچنین خواب ناکافی، توانایی کودک برای تمرکز در طول روز را به شدت کاهش می‌دهد.
دعوا و مشاجره والدین نیز یکی از دلایل مهم کاهش توجه در کودکان است. استرس ناشی از تنش‌های خانوادگی باعث می‌شود کودک در مدرسه به جای تمرکز بر درس، دائماً به مشکلات خانه فکر کند.
نادیده گرفتن استعدادهای کودک نیز از دلایل اساسی عدم توجه است. وقتی کودک به کاری علاقه نداشته باشد، نمی‌تواند روی آن تمرکز کند. والدین باید با فرزندشان درباره علایق او صحبت کنند و در صورت نیاز، از تست‌های استعدادیابی کمک بگیرند تا بتوانند روی توانمندی‌های واقعی او سرمایه‌گذاری کنند.
چگونه توجه و تمرکز را در کودک تقویت کنیم؟
به گفته حقیری، آموزش برنامه‌ریزی یکی از روش‌های مؤثر برای تقویت تمرکز است. والدین باید زمان مشخصی را برای انجام تکالیف و بازی کودک تعیین کنند. این کار به فعالیت‌های کودک نظم می‌دهد و به او می‌آموزد که برای مدتی مشخص روی یک کار تمرکز کند. اگر این مهارت در سال‌های اول دبستان آموزش داده شود، به بخشی از شخصیت و سبک زندگی او تبدیل خواهد شد.
او همچنین تأکید می‌کند که پیش از هرگونه تنبیه، والدین باید عوامل درونی را بررسی کنند. مشکلاتی مانند بیش‌فعالی، مشکلات یادگیری، ضریب هوشی پایین یا نارساخوانی می‌توانند عامل اصلی عدم توجه باشند. این موارد جزو اختلالات عصبی-رشدی هستند و نیازمند بررسی تخصصی می‌باشند.
چگونه می‌توان مشکل «عدم توجه و تمرکز» را در کودکان درمان کرد؟
این روانشناس کودک می‌گوید با شناسایی علت مشکل، می‌توان راه‌حل مناسب را پیدا کرد. برای مثال، اگر مشکل از تغذیه است، باید رژیم غذایی کودک اصلاح شود. همچنین بهتر است تکالیف به صورت مرحله‌ای به کودک داده شود تا ذهن او درگیر چند موضوع به طور همزمان نشود.
تکرار و تمرین بیش از حد نیز می‌تواند باعث استرس و کاهش انگیزه شود، به‌ویژه اگر کودک نکته جدیدی یاد نگیرد.
حقیری برقراری ارتباط چشمی با کودک را راهی مؤثر برای تقویت تمرکز می‌داند. حذف عوامل حواس‌پرتی از محیط، نشاندن کودک در ردیف‌های جلوی کلاس و درخواست از معلم برای برقراری ارتباط چشمی با او، می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.
افزایش خلاقیت کودک از طریق بازی‌هایی مانند لگوسازی نیز به او صبر و تمرکز را آموزش می‌دهد.
