سرنگ یکی از اساسی‌ترین و پرکاربردترین ابزارهای پزشکی است که از زمان اختراع آن توسط “عمار موصلی” چشم‌پزشک مسلمان، تاکنون دستخوش تغییرات و پیشرفت‌های زیادی شده است. این وسیله در اشکال و اندازه‌های مختلف برای تزریق داروها، واکسن‌ها، خونگیری، و خارج کردن مایعات از بدن استفاده می‌شود. انتخاب نوع مناسب سرنگ، از نظر حجم و نوع اتصال، تأثیر بسزایی در اثربخشی و ایمنی فرآیند درمانی دارد. در این مقاله به معرفی جامع انواع سرنگ‌های پزشکی و کاربرد آن‌ها می‌پردازیم.
انواع سرنگ‌های پزشکی و کاربرد آن‌ها
اجزای اصلی سرنگ
هر سرنگ از سه بخش اصلی تشکیل شده است:
- بدنه (سیلندر): یک لوله استوانه‌ای مدرج و شفاف که مایع تزریقی در آن قرار می‌گیرد.
- پیستون (پلنجر): میله‌ای که داخل بدنه حرکت می‌کند و برای کشیدن مایع به داخل یا فشار دادن آن به بیرون استفاده می‌شود.
- سرسوزن (نیدل): یک لوله نازک و تیز که به سر سرنگ متصل می‌شود و برای نفوذ به بافت بدن به کار می‌رود.
انواع سرنگ‌ها از نظر تعداد قطعات
- سرنگ دو تکه: این نوع سرنگ فقط شامل بدنه و پیستون است. بدنه پیستون از جنس پلاستیک است و پیستون داخل بدنه بدون واشر لاستیکی حرکت می‌کند. این سرنگ‌ها ارزان‌تر هستند اما حرکت پیستون آن‌ها روان نیست و احتمال نشتی در آن‌ها وجود دارد.
- سرنگ سه تکه: این سرنگ‌ها علاوه بر بدنه و پیستون، دارای یک واشر لاستیکی (گسکت) در انتهای پیستون هستند. این واشر باعث می‌شود حرکت پیستون بسیار روان و یکنواخت باشد و از نشت مایع جلوگیری کند. سرنگ‌های سه تکه به دلیل دقت و ایمنی بالاتر، کاربرد وسیع‌تری دارند.
انواع سرنگ‌های پزشکی و کاربرد آن‌ها
انواع سرنگ‌ها بر اساس نوع اتصال سرسوزن
- سرنگ لوئراسلیپ (Luer Slip):
- ویژگی: در این نوع سرنگ، سرسوزن به صورت فشاری و ساده روی بدنه قرار می‌گیرد.
- کاربرد: برای تزریقات زیرجلدی و عضلانی که به اتصال محکم نیاز ندارند و سرعت عمل مهم است، مناسب هستند. همچنین برای خونگیری نیز به کار می‌روند.
- سرنگ لوئرلاک (Luer Lock):
- ویژگی: در این نوع سرنگ، سرسوزن به صورت پیچی و قفل‌شونده به بدنه متصل می‌شود. این اتصال بسیار محکم است و خطر جدا شدن سرسوزن و نشت دارو را به صفر می‌رساند.
- کاربرد: برای تزریقات حساس و دقیق مانند تزریقات داخل وریدی و شریانی، تزریق فیلرها و بوتاکس، و همچنین مواردی که نیاز به فشار بالا برای تزریق است (مانند تزریق داروهای غلیظ)، ایده‌آل هستند.
انواع سرنگ‌های پزشکی و کاربرد آن‌ها
انواع سرنگ‌ها بر اساس کاربرد تخصصی
- سرنگ انسولین:
- ویژگی: این سرنگ‌ها دارای حجم کم (مانند ۰.۳، ۰.۵ و ۱ میلی‌لیتر) و سوزن بسیار نازک و کوتاه هستند. سوزن به صورت دائمی به بدنه سرنگ متصل است تا از هدر رفتن دارو جلوگیری شود.
- کاربرد: اصلی‌ترین کاربرد آن‌ها تزریق انسولین در بیماران دیابتی است. به دلیل سوزن نازک، برای تزریقات زیرجلدی مانند تزریق بوتاکس، مزوتراپی، و تزریق به نوزادان نیز استفاده می‌شوند.
- سرنگ توبرکولین:
- ویژگی: سرنگ‌های کوچک با حجم ۱ میلی‌لیتر که درجه‌بندی آن‌ها بسیار دقیق است.
- کاربرد: برای تزریقات دقیق داخل جلدی مانند تست حساسیت (آلرژی) و تست توبرکولین (تشخیص بیماری سل) استفاده می‌شود.
- سرنگ گاواژ (برای تغذیه):
- ویژگی: سرنگ‌های بزرگی با حجم‌های ۵۰ یا ۶۰ میلی‌لیتر که دهانه آن‌ها پهن‌تر است.
- کاربرد: برای تغذیه بیماران از طریق لوله بینی-معده (NG Tube) یا لوله گاواژ استفاده می‌شوند.
- سرنگ گازی:
- ویژگی: این سرنگ‌ها معمولاً از جنس شیشه ساخته می‌شوند و برای اندازه‌گیری و انتقال دقیق گازها در محیط‌های آزمایشگاهی به کار می‌روند.
انواع سرنگ‌های پزشکی و کاربرد آن‌ها
سایزبندی سرسوزن‌ها (گیج)
قطر سرسوزن با واحدی به نام گیج (Gauge) اندازه‌گیری می‌شود. هر چه عدد گیج بزرگ‌تر باشد، قطر سوزن نازک‌تر است. به عنوان مثال، سوزن گیج ۲۵ بسیار نازک‌تر از سوزن گیج ۱۸ است. رنگ‌های استاندارد برای گیج‌ها به شرح زیر است:
- صورتی (گیج ۱۸): برای تزریقات وریدی و تزریق خون.
- سبز (گیج ۲۱): پرکاربردترین سرسوزن برای تزریقات عضلانی.
- آبی (گیج ۲۳): برای تزریقات زیرجلدی و رگ‌گیری در کودکان.
- نارنجی (گیج ۲۵): برای تزریقات حساس مانند مزوتراپی.
- خاکستری (گیج ۲۷) و قهوه‌ای (گیج ۳۰): برای تزریق انسولین و تزریقات زیبایی.
انواع سرنگ‌های پزشکی و کاربرد آن‌ها
نکات مهم در استفاده از سرنگ‌ها
- استریل بودن: سرنگ‌ها یکبار مصرف هستند و باید بلافاصله پس از استفاده دور انداخته شوند تا از انتقال بیماری‌های خونی مانند هپاتیت و ایدز جلوگیری شود.
- انتخاب حجم مناسب: حجم سرنگ باید متناسب با مقدار داروی تزریقی باشد. استفاده از سرنگ‌های بزرگ برای حجم‌های کم باعث کاهش دقت می‌شود.
- توجه به حباب هوا: قبل از تزریق، باید حباب‌های هوا را به دقت از سرنگ خارج کرد تا از ورود آن‌ها به جریان خون و ایجاد عوارض جدی جلوگیری شود.
نتیجه‌گیری
سرنگ‌ها ابزارهایی حیاتی در حوزه سلامت هستند که تنوع آن‌ها امکان انجام فرآیندهای درمانی مختلف را فراهم می‌کند. شناخت انواع سرنگ، از سرنگ‌های ساده دو تکه تا انواع تخصصی لوئرلاک و انسولین، برای هر متخصص بهداشت و درمان ضروری است. انتخاب صحیح و استفاده ایمن از این ابزار، گامی مهم در تضمین سلامت و بهبودی بیماران است.
بقایی: هر اختلاف منطقه‌ای، فرصتی برای سوءاستفاده
