در دنیای پزشکی، به‌ویژه در محیط‌های اورژانس و درمانگاه‌ها، یکی از سریع‌ترین و مؤثرترین روش‌های درمانی، تزریق وریدی سرم است. سرم‌های تزریقی، مایعاتی هستند که مستقیماً به رگ بیمار تزریق می‌شوند تا کمبود آب و الکترولیت‌ها را جبران کرده، داروها را به بدن برسانند یا به عنوان یک منبع انرژی موقت عمل کنند. شناخت انواع مختلف این سرم‌ها و کاربردهای دقیق آن‌ها برای کادر درمانی ضروری است. در این مقاله، به معرفی پرکاربردترین سرم‌های تزریقی که در درمانگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، می‌پردازیم.
سرم‌های تزریقی پرکاربرد در درمانگاه‌ها
سرم‌ها بر اساس غلظت
سرم‌ها بر اساس میزان غلظت اسمولار (غلظت ذرات محلول در مایع) نسبت به پلاسمای خون، به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- سرم‌های ایزوتونیک: غلظت آن‌ها مشابه پلاسمای خون است. این سرم‌ها برای جبران حجم از دست رفته خون و مایعات بدون تغییر در اندازه سلول‌های خونی استفاده می‌شوند. سرم نمکی نرمال و سرم رینگر لاکتات از این دسته هستند.
- سرم‌های هایپرتونیک: غلظت آن‌ها از پلاسمای خون بیشتر است. این سرم‌ها آب را از سلول‌ها به بیرون می‌کشند و برای کاهش تورم مغزی یا جبران کمبود شدید سدیم استفاده می‌شوند. سرم نمکی ۳٪ و سرم قندی ۵۰٪ نمونه‌هایی از این نوع هستند.
- سرم‌های هایپوتونیک: غلظت آن‌ها از پلاسمای خون کمتر است. این سرم‌ها به سلول‌ها اجازه می‌دهند آب جذب کنند و برای جبران کم‌آبی شدید داخل سلولی استفاده می‌شوند. سرم قندی ۵٪ (پس از متابولیزه شدن قند) به عنوان یک سرم هایپوتونیک عمل می‌کند.
سرم‌های تزریقی پرکاربرد در درمانگاه‌ها
۱. سرم نمکی نرمال (Normal Saline)
سرم نمکی نرمال یا سالین نرمال (۰.۹٪ NaCl) یکی از پرکاربردترین سرم‌ها در محیط‌های درمانی است. این سرم حاوی ۹ گرم کلرید سدیم (نمک) در هر لیتر آب مقطر است و غلظتی ایزوتونیک با پلاسمای خون دارد.
- کاربردها:
- جبران کم‌آبی (دهیدراتاسیون): در موارد اسهال، استفراغ و شوک.
- شستشوی زخم‌ها: به دلیل ایزوتونیک بودن، به بافت‌ها آسیب نمی‌رساند.
- رقیق‌کننده داروها: به عنوان حلال برای تزریق بسیاری از داروها استفاده می‌شود.
- جبران حجم خون: در مواقع خونریزی شدید، برای افزایش حجم مایعات داخل عروق به کار می‌رود.
سرم‌های تزریقی پرکاربرد در درمانگاه‌ها
۲. سرم قندی (Dextrose Solution)
سرم قندی حاوی قند (دکستروز) در آب مقطر است. رایج‌ترین انواع آن سرم قندی ۵٪ و سرم قندی ۱۰٪ هستند.
- کاربردها:
- منبع انرژی: برای بیمارانی که قادر به خوردن و آشامیدن نیستند، انرژی مورد نیاز را تأمین می‌کند.
- جبران کمبود قند خون (هیپوگلیسمی): در مواقع افت شدید قند خون استفاده می‌شود.
- تغذیه وریدی: در بیماران بستری و نیاز به تغذیه از طریق ورید، به کار می‌رود.
- حلال داروها: برای حل کردن برخی داروها مانند انسولین و داروهای قلب استفاده می‌شود.
۳. سرم رینگر (Ringer’s Solution)
سرم رینگر علاوه بر سدیم و کلر، حاوی پتاسیم و کلسیم نیز است که به حفظ تعادل الکترولیتی بدن کمک می‌کند. این سرم ترکیبی نزدیک به پلاسمای خون انسان دارد.
- کاربردها:
- جبران کم‌آبی و الکترولیت‌ها: در مواقعی که بیمار علاوه بر مایعات، نیاز به جبران الکترولیت‌های مهم دارد.
- درمان سوختگی: برای جلوگیری از دهیدراتاسیون در بیماران سوخته.
- شوک: در مواردی که شوک ناشی از کمبود حجم مایعات (هیپوولمی) است.
سرم‌های تزریقی پرکاربرد در درمانگاه‌ها
۴. سرم رینگر لاکتات (Ringer’s Lactate)
سرم رینگر لاکتات یا لاکتات رینگر، یک نسخه پیشرفته از سرم رینگر است که حاوی یون لاکتات نیز می‌باشد. این یون در بدن به بیکربنات تبدیل می‌شود و به همین دلیل در درمان اسیدوز متابولیک (افزایش اسیدیته خون) بسیار مؤثر است.
- کاربردها:
- جبران حجم مایعات درمانی: در موارد خونریزی شدید و شوک.
- سوختگی‌های گسترده: برای جبران همزمان مایعات و الکترولیت‌ها.
- اسیدوز متابولیک: برای بازگرداندن pH خون به حالت طبیعی.
- قبل، حین و بعد از جراحی: برای حفظ هیدراتاسیون و تعادل الکترولیتی بیمار.
جدول مقایسه‌ای سرم‌های پرکاربرد
نکات مهم در استفاده از سرم‌های تزریقی
- انتخاب صحیح: نوع سرم باید بر اساس نیاز دقیق بیمار و تشخیص پزشک انتخاب شود. تزریق سرم اشتباه می‌تواند عواقب جدی به دنبال داشته باشد.
- تزریق با سرعت مناسب: سرعت تزریق باید با دقت کنترل شود تا از عوارضی مانند ادم (ورم) ریوی یا فشار بر روی قلب جلوگیری شود.
- توجه به تاریخ انقضا و شرایط نگهداری: قبل از استفاده، باید از تاریخ انقضای سرم و سالم بودن بسته‌بندی آن اطمینان حاصل کرد.
- رعایت نکات بهداشتی: تزریق سرم باید توسط فرد متخصص و با رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی انجام گیرد تا از عفونت‌های احتمالی جلوگیری شود.
سرم‌های تزریقی پرکاربرد در درمانگاه‌ها
سوالات متداول (FAQ)
- آیا می‌توان سرم‌ها را با هم مخلوط کرد؟ مخلوط کردن برخی سرم‌ها با داروها یا سرم‌های دیگر ممکن است باعث رسوب یا کاهش اثربخشی شود. این کار باید با دقت و تحت نظر متخصص انجام گیرد.
- سرم‌ها چه مدت در بدن می‌مانند؟ مایعات تزریق شده به سرعت توسط بدن جذب و در صورت نیاز دفع می‌شوند.
- آیا تزریق سرم باعث چاقی می‌شود؟ خیر، سرم‌ها فاقد کالری قابل توجهی هستند و باعث افزایش وزن نمی‌شوند. تنها سرم‌های قندی مقدار محدودی انرژی تأمین می‌کنند.
- تفاوت رینگر و رینگر لاکتات چیست؟ رینگر لاکتات حاوی لاکتات است که در بدن به بیکربنات تبدیل می‌شود و برای درمان اسیدوز مناسب است.
نتیجه‌گیری
سرم‌های تزریقی، ابزارهای درمانی اساسی و ضروری در هر درمانگاه یا مرکز پزشکی هستند. از جبران ساده کم‌آبی با سرم نمکی تا اصلاح پیچیده تعادل الکترولیتی با رینگر لاکتات، هر یک از این سرم‌ها نقش مهمی در حفظ سلامت و نجات جان بیماران ایفا می‌کنند. شناخت دقیق کاربردها، ترکیبات و محدودیت‌های هر نوع سرم، به کادر درمانی کمک می‌کند تا بهترین و ایمن‌ترین تصمیم را برای هر بیمار اتخاذ کند.
نقد بیانیه جبهه اصلاحات: چگونه باید پارادایم سیاسی
