به گزارش اخبار جهان به نقل از مهر، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، کتاب ارزشمند «منطق سمرقندی» تألیف اسدالله فلاحی را منتشر کرد. این اثر ۳۲۸ صفحه‌ای با قطع رقعی و قیمت ۴۰۰ هزار تومان، نگاهی عمیق به نوآوری‌های منطقی شمس‌الدین محمدبن اشرف حسینی سمرقندی (حدود ۶۵۰-۷۲۲ ق)، فیلسوف، متکلم، منطق‌دان و ریاضیدان برجسته سده هفتم و اوایل هشتم هجری، دارد. سمرقندی شخصیتی چندوجهی بود که علاوه بر تسلط بر ریاضیات و هندسه -که کتاب “أشکال التأسیس” او گواهی بر این مدعاست- در منطق نیز آثار ماندگاری از خود به جای گذاشت. رساله “آداب البحث و المناظره” او، همواره مرجعی قابل استناد در این حوزه بوده و است. اما شاید مهم‌ترین آثار منطقی او، که تا چندی پیش در پرده غفلت مدفون مانده بود، دو کتاب “قسطاس الأفکار” و “شرح القسطاس” (شرح خودنوشت سمرقندی بر کتاب اول) باشد که خوشبختانه در سال‌های اخیر تصحیح و منتشر شده‌اند.
کتاب حاضر، با تمرکز بر این دو اثر، به بررسی نوآوری‌های منطقی شگفت‌انگیز سمرقندی می‌پردازد. فلاحی در این اثر، دو دستاورد شاخص سمرقندی را به عنوان محور اصلی تحلیل خود قرار داده است: نخست، تأسیس قیاس مرکب از قضایای خارجیه، حقیقیه و ذهنیه؛ و دوم، نقد و ارائه نظریه‌ای نوین در باب قیاس‌های اقترانی شرطی، که با نظرات ابن‌سینا، بزرگ‌پرچم‌دار این حوزه در منطق اسلامی، اختلاف نظر دارد.
در مورد نوآوری اول، سمرقندی برای نخستین و آخرین بار در تاریخ منطق جهان اسلام، به قیاس‌های حملی و اشکال چهارگانه با ترکیبی از قضایای خارجیه، حقیقیه و ذهنیه پرداخته و نتایج آن را به‌طور مفصل تشریح می‌کند. این نوآوری که در کتاب حاضر به دقت بررسی و اصلاح شده، حاصل آن صورت‌بندی دقیقی از قیاس‌های مرکب از قضایای سه‌گانه است که برای نخستین بار در تاریخ منطق، ارائه می‌گردد.
اما نوآوری دوم سمرقندی، نقد و ارائه نظریه‌ای بدیع در قیاس‌های اقترانی شرطی است که در تضاد با دیدگاه ابن‌سینا قرار دارد. فلاحی در «منطق سمرقندی» نشان می‌دهد که نظریه سمرقندی، با برخی از منطق‌های فلسفی غیرکلاسیک جدید، مانند منطق استلزام اکید سی. آی. لوئیس و منطق ربط الن راس اندرسون و نوئل دی. بلنپ، مطابقت قابل توجهی دارد. این مطابقت، نشان از عمق و نوآوری نگرش سمرقندی دارد، که قرن‌ها پس از طرح نظریه، هنوز هم می‌تواند با مباحث پیشرفته منطق مدرن ارتباط برقرار کند.
اهمیت انتشار کتاب «منطق سمرقندی» فراتر از معرفی آثار یک فیلسوف قرون وسطایی است. این کتاب نه تنها به غنای تاریخ منطق اسلامی می‌افزاید، بلکه با نشان دادن ارتباط میان تفکر منطقی اسلامی و مباحث مدرن منطق، پل ارتباطی مهمی میان دو دوره زمانی ایجاد می‌کند. این ارتباط، نه تنها برای مطالعه تاریخ فلسفه و منطق ارزشمند است، بلکه می‌تواند زمینه ساز تحقیقات جدید و نوآورانه در حوزه منطق باشد. انتشار این کتاب می‌تواند موجب احیای دوباره مطالعات بر روی اندیشه‌های سمرقندی شود و زمینه را برای تحلیل‌های عمیق‌تر درباره نوآوری‌های او فراهم کند. همچنین، این کتاب می‌تواند به عنوان یک منبع مفید برای دانشجویان و محققان حوزه منطق و فلسفه مطرح شود و نگاه نویی به تاریخ این رشته ارائه دهد. این کتاب به خوانندگان کمک می‌کند تا با ابعاد مختلف تفکر منطقی در جهان اسلام آشنا شوند و در درک نقش اسلام در توسعه منطق در تاریخ علم بسیار مؤثر است.
انتشار این کتاب همچنین می‌تواند زمینه ساز بحث‌ها و کنفرانس‌های آکادمیک بیشتری در مورد نوآوری‌های سمرقندی و مقایسه آنها با نظریات مدرن باشد. این بحث‌ها می‌توانند به درک بهتر تاریخ منطق و همچنین پیشرفت علم منطق کمک کنند. در نهایت، می‌توان امیدوار بود که کتاب «منطق سمرقندی» باعث تقویت پیوند میان تاریخ فلسفه و منطق با مباحث مدرن این رشته شود و زمینه را برای پیشرفت‌های آتی در این حوزه فراهم کند.
منبع: مهر
