به گزارش اخبار جهان به نقل از popsci، مرگبارترین سانحه هوایی یک دهه اخیر، اوایل سال جاری میلادی رخ داد. پرواز ایر ایندیا که از احمدآباد به مقصد لندن پرواز کرده بود، تنها 30 ثانیه پس از برخاستن، با فاجعه‌ای هولناک مواجه شد. گزارش‌های اولیه حاکی از آن بود که سیستم کنترل سوخت هواپیما به دلایل نامعلوم و بلافاصله پس از برخاستن از کار افتاد و با قطع جریان سوخت به موتورها، منجر به از دست رفتن کامل قدرت موتورها شد. مکالمات سراسیمه کابین خلبان که منتشر شد، نشان از سردرگمی و وحشت دو خلبان داشت، و سوال تکان‌دهنده‌ی آن‌ها از یکدیگر، “چه کسی این تصمیم مرگبار را گرفته است؟”، نشان از عمق فاجعه و ناتوانی آن‌ها در برابر این حادثه داشت. در نهایت، هواپیما سقوط کرد و تمام سرنشینان آن به جز یک نفر جان خود را از دست دادند.
این حادثه تلخ، زمینه‌ساز ابداعی نوآورانه در حوزه ایمنی هوایی شد. زوجی از مهندسان هوانوردی مؤسسه فناوری و علوم بیرلا در هند، طرحی را ارائه داده‌اند که به گفته‌ی آن‌ها می‌تواند از وقوع حوادث مشابه در آینده جلوگیری کند. این طرح که “پروژه تولد دوباره” (Project REBIRTH) نام دارد، سیستم ایمنی چندلایه ای است که از کیسه‌های هوای غول‌پیکر خارجی استفاده می‌کند و توسط هوش مصنوعی کنترل می‌شود.
در این سیستم، هواپیما به مجموعه‌ای از حسگرهای پیشرفته مجهز می‌شود که به طور مداوم شرایط پرواز را تحت نظر دارند. اگر سیستم هوش مصنوعی تشخیص دهد که در ارتفاع زیر 3000 فوت (حدود 915 متر) یک سانحه اجتناب‌ناپذیر است، کیسه‌های هوای غول‌پیکر به طور خودکار باز می‌شوند و پیله‌ای محافظ در اطراف هواپیما ایجاد می‌کنند که برای جذب انرژی ضربه و کاهش خسارات احتمالی طراحی شده است. علاوه بر این، در حین حادثه، یک فرستنده فروسرخ و چراغ‌های چشمک‌زن فعال می‌شوند تا یافتن لاشه هواپیما توسط نیروهای امدادی در سریع‌ترین زمان ممکن تسهیل شود.
مهندسان خالق این طرح، آن را اولین “سیستم بقای سانحه مبتنی بر هوش مصنوعی” در جهان می‌دانند و برای آن نامزدی جایزه جیمز دایسون ۲۰۲۵ را دریافت کرده‌اند. گرچه این طرح هنوز در مراحل اولیه آزمایش قرار دارد، اما شبیه‌سازی‌های کامپیوتری نشان می‌دهند که این سیستم می‌تواند فشار ضربات ناشی از سانحه را بیش از 60 درصد کاهش دهد. با این حال، یک کارشناس هوانوردی ضمن ابراز امیدواری نسبت به این ایده، به برخی از سوالات بی‌پاسخ، به ویژه در مورد وزن اضافی کیسه‌های هوا اشاره کرده است. جف ادواردز، بازنشسته نیروی دریایی آمریکا و بنیان‌گذار شرکت مشاوره ایمنی هوانوردی AVSafe در این باره می‌گوید: «این ایده جالبی به نظر می‌رسد، اما سوانح هوایی که این سیستم کیسه هوا قصد کاهش اثرات آن را دارد، به این معنی است که تمام هواپیماهای آینده باید وزنی اضافی برای کاهش اثرات یک سانحه طی ۲۰ سال حمل کنند.» این نکته‌ای کلیدی است که باید در ارزیابی عملیاتی این سیستم در نظر گرفته شود.
ایده‌ی “پروژه تولد دوباره” به طور مستقیم از سانحه ایر ایندیا الهام گرفته شده است. ایشل وسیم و دارشان سرینیواسان، طراحان این سیستم، تأکید می‌کنند که این فاجعه آن‌ها و خانواده‌هایشان را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. وسیم در این باره می‌گوید: «مادرم نمی‌توانست بخوابد. او مدام به ترسی که مسافران و خلبانان باید احساس کرده باشند، فکر می‌کرد، در حالی که می‌دانستند هیچ راه فراری وجود ندارد. آن حس ناتوانی ما را رها نمی‌کرد.»
این دو مهندس پس از این حادثه، به بررسی دقیق تحقیقات آکادمیک در مورد اقدامات ایمنی خطوط هوایی پرداختند و متوجه شدند که بیشتر سیستم‌های ایمنی هوایی برای پیشگیری از سوانح طراحی شده‌اند و تمرکز کمی بر بهبود قابلیت بقا در صورت وقوع سانحه وجود دارد. بنابراین، آن‌ها به دنبال توسعه‌ی سیستمی بودند که سه هدف خاص را دنبال کند: کاهش سرعت هواپیما قبل از برخورد، جذب نیروی سانحه، و کمک به امدادگران برای مکان‌یابی و واکنش سریع‌تر به محل حادثه.
“پروژه تولد دوباره” یک سیستم پیشرفته است که مدت‌ها قبل از باز شدن کیسه‌های هوا شروع به کار می‌کند. حسگرهای متعدد در سراسر هواپیما، ارتفاع، سرعت، وضعیت موتور، جهت و پاسخ خلبان را به طور مداوم پایش می‌کنند. این داده‌ها به سیستم هوش مصنوعی داخلی منتقل شده و پردازش می‌شوند تا مشخص شود که آیا احتمال وقوع سانحه وجود دارد یا خیر. اگر سیستم در ارتفاع 3000 فوت یا پایین‌تر احتمال سانحه را تشخیص دهد، دستور باز شدن کیسه‌های هوا صادر می‌شود. البته، به گفته‌ی مهندسان، خلبانان یک پنجره‌ی زمانی کوتاه برای لغو این دستور دارند، هرچند طول دقیق این پنجره مشخص نشده است.
در صورت عدم لغو دستور توسط خلبان، کیسه‌های هوای غول‌پیکر از دماغه، شکم و دم هواپیما باز می‌شوند. این فرآیند باید در کمتر از دو ثانیه انجام شود. این کیسه‌های هوا از لایه‌هایی از مواد پیشرفته مانند کولار، TPU، زایلون و STF ساخته شده‌اند که به دلیل خاصیت جذب انرژی بالای خود انتخاب شده‌اند. این لایه‌های پارچه‌ای با یک آستر داخلی از “مایعات غیرنیوتنی” تقویت شده‌اند که به جذب بیشتر ضربه کمک می‌کند. در صورتی که موتورها هنوز کار کنند، نیروی رانش معکوس به طور خودکار فعال می‌شود تا به کاهش سرعت هواپیما قبل از برخورد کمک کند. به گفته‌ی مهندسان، این نیروی رانش معکوس می‌تواند سرعت هواپیما را بین 8 تا 20 درصد کاهش دهد.
پس از برخورد، سیستم به طور خودکار یک فرستنده فروسرخ، مختصات GPS و چراغ‌های هشداردهنده را برای کمک به امدادگران جهت شناسایی سریع محل حادثه فعال می‌کند.
وسیم و سرینیواسان نتایج امیدوارکننده‌ای از شبیه‌سازی‌های کامپیوتری سیستم خود به دست آورده‌اند و یک نمونه اولیه در مقیاس 1:12 ساخته‌اند. آن‌ها در حال حاضر در حال مذاکره با سیاست‌گذاران، تولیدکنندگان هواپیما و سازمان‌های دولتی برای آغاز آزمایش‌های واقعی در مقیاس بزرگ‌تر هستند. آن‌ها معتقدند که این سیستم می‌تواند بر روی انواع مختلف هواپیماها، چه جدید و چه قدیمی، نصب شود.
با این حال، هنوز ابهاماتی در مورد کارایی و قابلیت اجرایی این سیستم وجود دارد. ادواردز، کارشناس هوانوردی، بر ضرورت انجام آزمایش‌های بیشتر تأکید می‌کند و می‌گوید که اثربخشی واقعی سیستم به وزن کلی آن بستگی دارد. اضافه وزن قابل توجه سیستم می‌تواند مزایای آن را تحت‌الشعاع قرار دهد. همچنین، تردیدهایی در مورد اثربخشی سیستم نظارت هوش مصنوعی وجود دارد. گرچه هوش مصنوعی می‌تواند نزدیکی هواپیما به زمین را تشخیص دهد، اما متغیرهای دیگری وجود دارند که باید در نظر گرفته شوند.
پروژه تولد دوباره در زمره‌ی پیشنهادهای ایمنی هوایی جاه‌طلبانه‌ای قرار می‌گیرد که بسیاری از آن‌ها هرگز به مرحله اجرا نمی‌رسند. با وجود نوآوری‌های چشمگیر در این حوزه، انتقال از ایده به مرحله‌ی اجرا همواره با چالش‌هایی همراه است که لازم است به‌طور جدی در نظر گرفته شود.
منبع: popsci
