به گزارش اخبار جهان به نقل از خبرگزاری مهر، مکانیسم ماشه، سازوکاری حقوقی تعریف‌شده در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد، این روزها به یکی از مهم‌ترین چالش‌های ایران و روابط بین‌المللی تبدیل شده است. غرب با اعمال فشار حداکثری اقتصادی و بهره‌برداری رسانه‌ای از این مکانیسم، به دنبال تضعیف تاب‌آوری اجتماعی و روانی مردم ایران است. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی تحلیلی به پرسش‌های کلیدی پیرامون این مکانیسم پاسخ داده و راهکارهای مقابله با آن را ارائه کرده است.
مکانیسم ماشه (Snapback Mechanism) به موجب برجام، در صورت عدم پایبندی اساسی یکی از طرفین توافق، امکان بازگشت خودکار تحریم‌های سازمان ملل را فراهم می‌کند. این فرآیند با ارسال نامه به رئیس شورای امنیت آغاز می‌شود و پس از ۳۰ روز، در صورت عدم تصویب قطعنامه‌ای برای تداوم لغو تحریم‌ها (یا وتوی یکی از اعضای دائم)، تحریم‌های پیشین به‌طور خودکار احیا می‌شوند. نکته حائز اهمیت آن است که این مکانیسم صرفاً تحریم‌های سازمان ملل را شامل می‌شود و بر تحریم‌های ثانویه آمریکا، نظیر محدودیت‌های بانکی و ممنوعیت‌های نفتی، تأثیری ندارد.
اقدام تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه و بریتانیا) در فعال‌سازی این مکانیسم، به شدت مورد انتقاد قرار گرفته است. این اقدام، به‌عنوان سوءاستفاده از یک فرآیند حقوقی برای دستیابی به اهداف ژئوپلیتیکی و فاقد مبنای قانونی و حسن نیت قلمداد می‌شود. این انتقادات به‌دلیل رفتار دوگانه اروپا، که پس از خروج آمریکا از برجام، نه تنها تعهدات خود را به‌طور کامل اجرا نکرد، بلکه در برابر تحریم‌های آمریکا نیز تسلیم شد، تقویت می‌شود. این رفتار، مشروعیت اقدام اروپا را به‌طور جدی زیر سوال می‌برد و اعتبار آن را در عرصه بین‌المللی خدشه‌دار می‌کند.
فعال‌سازی مکانیسم ماشه، تحریم‌های جدیدی ایجاد نمی‌کند، بلکه تحریم‌های قبلی سازمان ملل را باز می‌گرداند. این تحریم‌ها شامل ممنوعیت تجهیزات هسته‌ای و موشکی، مسدودسازی دارایی برخی نهادها و کنترل صادرات اقلام با کاربرد دوگانه (مورد استفاده هم در صنایع معمولی و هم نظامی) می‌شوند. بر اساس این گزارش، تأثیر اصلی فعال‌سازی این مکانیسم، افزایش سخت‌گیری در کنترل صادرات فناوری‌های حساس است که می‌تواند چالش‌هایی را برای صنایع راهبردی ایران ایجاد کند. با این حال، ایران در سال‌های گذشته با توسعه فناوری‌های داخلی و با همکاری کشورهایی مانند چین و روسیه توانسته است بر محدودیت‌ها غلبه کند. این تحریم‌ها بیشتر بر صنایع بزرگ و فناوری‌های حساس تأثیر می‌گذارند، نه اقتصاد روزمره مردم. ضمن اینکه سازوکار بازرسی محموله‌ها نیز محدودیت‌های حقوقی و اجرایی زیادی داشته و تهدیدی جدی برای ایران محسوب نمی‌شود.
در پاسخ به این اقدام، ایران باید رویکردی دوگانه اتخاذ کند: دکترین دفاع یکپارچه (شامل اقدامات سیاسی، اقتصادی، امنیتی و اجتماعی) و ارائه ابتکار دیپلماتیک. راهبرد دفاع یکپارچه به مدیریت فعالانه شرایط و کاهش کارآمدی اقدامات غرب می‌پردازد. راهبرد دیپلماتیک ابتکاری نیز بر ارائه چارچوبی جدید برای مذاکرات، با تمرکز بر منافع ملی ایران، تأکید دارد. این چارچوب باید شامل شناسایی حق غنی‌سازی ایران تحت NPT، محکومیت تجاوز نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران، تعیین چارچوب زمانی مشخص برای مذاکرات و تعلیق مکانیسم ماشه باشد. پیشنهاد اروپا برای تمدید شش‌ماهه، به‌عنوان تله‌ای دیپلماتیک که زمان کافی برای مذاکره معنادار را فراهم نمی‌کند و امتیاز اقتصادی ملموسی ارائه نمی‌دهد، مورد انتقاد قرار گرفته است.
در نهایت، درگیری بر سر مکانیسم ماشه، آزمونی برای هوشمندی راهبردی و اراده ملی ایران است. اقدام غرب مانوری سیاسی برای تحمیل شرایط نامطلوب است، اما پیامدهای آن قابل مدیریت است. موفقیت ایران در این عرصه، در آمادگی، کنشگری هوشمندانه و عدم انفعال نهفته است.
منبع: خبرگزاری مهر
