پدافند غیرعامل و تاب‌آوری ساختمان‌ها: درس‌آموخته‌های مهندسان از جنگ ۱۲ روزه
خبرگزاری اخبار جهان منتشر کرده است
جنگِ کوتاه اما بسیار شدیدِ اخیر با وجود تمام فراز و فرودهایش به وضوح نشان داد که مدیریت بحران و پدافند غیرعامل در سطح ملی نیازمند بازتعریف و بازنگری جدی است. تجربه این نبرد که به شکل ویژه بر انسجام ملی و هماهنگی بین دستگاهی متمرکز بود، نشان داد هر سرمایه اجتماعی که به آن انسجام می‌گویند، می‌تواند عامل تفاوت در عبور از بحران‌ها باشد. در این راستا، کارشناسان حوزه مهندسی ساختمان و مدیریت بحران بر این نکته تأکید می‌کنند که تاب‌آوری سازه‌ها و سامانه‌های شهری تنها با به‌روز کردن زیرساخت‌ها و بازنگری در قوانین و ضوابط اجرایی امکان‌پذیر است.
انسجام ملی؛ کلید عبور از بحران‌ها
یکی از مهم‌ترین نکاتِ به‌دست‌آمده از جنگِ ۱۲ روزه، تأکید بر انسجام ملی به‌عنوان سنگ بنای عبور از بحران‌های پیچیده است. این انسجام که از سطح میانی تا عالی‌ترین سطوح مدیریتی کشور مشهود بود، نشان داد که هماهنگی در فرماندهی، باور عمومی و همدلی میان مردم و مدیران می‌تواند آسیب‌های بحران را به حداقل برساند. به‌عبارتی، همدلی و همکاری همه‌جانبه به عنوان یک سرمایه ملی، می‌تواند نقشِ تعیین‌کننده‌ای در کاهش تبعات بحران ایفا کند و پیوستگی جامعه را در مسیر مدیریت بحران تقویت کند.
بازنگری و بازتعریف قوانین مدیریت بحران و پدافند غیرعامل
با توجه به تجربه جنگ، چالش‌های قانونی و اجرایی در سطح ملی بیش از پیش به چشم می‌آید. به‌رغم وجود برخی چارچوب‌های کلان در حوزه‌های سیل و زلزله، جای «جنگ» به‌عنوان یک مقوله بحران‌زا در قانون مدیریت بحران کشور به‌طور صریح خالی است. این خلأ منجر به ایجاد شوراها و نهادهایی برای آسیب‌شناسی می‌شود، اما همچنان کاستی‌های اساسی در زمینه آماده‌سازی و پاسخ به بحران‌های غیرمتعارف احساس می‌شود. بنابراین بازنگری و به‌روزرسانی قوانین و مقررات در این حوزه اجتناب‌ناپذیر است تا پاسخ‌ها سریع‌تر، هدفمندتر و هماهنگ‌تر با واقعیت‌های بحران‌های نوین باشد. همچنین در حوزه پدافند غیرعامل نیاز به بازخوانی، آسیب‌شناسی جدی و اجرای پروژه‌های پرفایده‌ای وجود دارد تا کمبودها به حداقل برسد و تاب‌آوری ساختمان‌ها و فضاهای شهری تقویت شود.
کاهش آسیب‌ها از طریق اصلاح زیرساخت‌ها و سازه‌ها
در تجربه اخیر، از نظر فنی و مهندسی در مورد زیرساخت‌ها و سازه‌ها نکات مهمی روشن شد. هرچند آسیب‌های گسترده‌ای مشاهده نشد، اما ضعف‌های قابل‌قبول در حوزه پدافند غیرعامل نشان می‌دهد اجرای موفق برخی ملاحظات در شهرسازی و طراحی می‌تواند به کاهش بیشتر خطرات و افزایش ایمنی کمک کند. یکی از نکات کلیدی آن است که مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان که تاکنون اجرا و پیاده‌سازی جدی نشده، باید با رویکرد هزینه-فایده و اجرایی‌شدنی در دستور کار قرار گیرد. همچنین لازم است در حوزه شهرسازی و طراحی شهری اصلاحات جدی صورت گیرد تا پدافند غیرعامل به‌طور فراگیر وارد طرح و نقشه‌های ساخت‌وساز شود و زیرساخت‌ها در برابر بحران‌های آینده مقاوم‌‌تر شوند.
اصلاح مقررات ملی ساختمان با نگاه هزینه-فایده
تجربه گذشته نشان می‌دهد که با سیاست‌های حمایتی و تغییرات هدفمند می‌توان جهش‌های بزرگی در حوزه ایمنی ساختمان‌ها ایجاد کرد. هرچند طراحی پناهگاه برای تمامی ساختمان‌های مسکونی ممکن نیست، اما می‌توان برای اماکن عمومی و اساسی چنین سازوکاری را لحاظ کرد تا امکان پناه‌گیری و افزایش ایمنی فراهم باشد. بنابراین اصلاح و به‌روزرسانی ضوابط اجرایی و مقررات ملی ساختمان باید با در نظر داشتن هزینه-فایده و با هدف بیشترین اثرگذاری و کمترین هزینه انجام شود. این کار همچنین می‌تواند به تقویت جایگاه سازمان‌های حرفه‌ای مانند سازمان نظام مهندسی ساختمان در تصمیم‌گیری‌های ملی و مدیریت بحران کمک کند و نقش این سازمان‌ها را به‌عنوان بازوی مشورتی دولت تقویت کند.
ساماندهی مهندسان داوطلب و نقش آن در مدیریت بحران
در بحران‌های اخیر، حضور گسترده مهندسان داوطلب در خدمات‌رسانی به مردم و در حوزه‌های فنی مانند طراحی، نظارت و مقاوم‌سازی نشان از ظرفیت بزرگ ملی دارد. اما برای استفاده بهینه از این ظرفیت، ضروری است ساختار مشخصی برای ساماندهی نیروهای داوطلب وجود داشته باشد و این مسئله در قانون مدیریت بحران و آیین‌نامه‌های مربوطه روشن شود. تعامل‌های سازنده با بسیج مهندسین و سایر تشکل‌های صنفی هم می‌تواند به تقویت کارآمدی در مواقع بحران کمک کند. با تقویت جایگاه سازمان نظام مهندسی در ارزیابی ایمنی و مدیریت بحران، می‌توان نقش مؤثرتری در تصمیم‌گیری‌های کلان و هدایت فرایندها ایفا کرد.
سازمان مهندسی ساختمان به‌عنوان بازوی مشورتی دولت در بحران‌ها
قابلیت‌های تخصصی موجود در سازمان نظام مهندسی ساختمان پتانسیل بالایی برای ایفای نقش مؤثر در تصمیم‌گیری‌های تخصصی و مدیریت بحران دارد. اما برای رسیدن به این هدف، لازم است جایگاه این سازمان در سطح ملی تقویت شود و ظرفیت‌های حرفه‌ای آن به‌خوبی سازمان‌دهی و به کار گرفته شود. همچنین وجود دستورالعمل‌های مشخص برای ارزیابی ایمنی پس از جنگ‌ها و رویدادهای بحرانی ضروری است تا بتوان با سرعت و کارآمدی بیشتری به ارزیابی تعمیرات و بازسازی پرداخت. در حال حاضر، دستورالعمل‌های مشخصی برای ارزیابی پس از جنگ وجود ندارد و این موضوع برای آینده راهگشا نیست.
ساماندهی مهندسان داوطلب، گامی کلیدی در مدیریت بحران است
بازنگری جدی در این حوزه باید انجام شود و دستورالعمل‌های ویژه‌ای برای حوادث ناشی از جنگ تدوین گردد. ارائه خدمات داوطلبانه به‌صورت خودجوش و رایگان ارزشمند است، اما بدون ساختار مشخص و هماهنگی با دستگاه‌های مسئول، کارایی لازم را ندارد. بنابراین لازم است چارچوب قانونی مشخصی برای ساماندهی این ظرفیت ملی تهیه و اجرایی شود تا در مواقع بحران وظایف هر فرد و هر سازمان روشن باشد و هماهنگی‌ها به‌طور مؤثر و بدون ابهام انجام پذیرد. در این مسیر، تقویت تعاملات با بسیج مهندسین کشور و سایر نهادهای مربوطه نیز می‌تواند کارآمدی بیشتری به همراه داشته باشد.
نتیجه‌گیری
تجربه جنگ ۱۲ روزه نکات مهمی را فرامی‌روی ند به‌ویژه در حوزه پدافند غیرعامل و تاب‌آوری ساختمان‌ها. انسجام ملی و هماهنگی بین دستگاهی به‌عنوان سرمایه‌ای ارزشمند برای مدیریت بحران نمایان شد و تأکید بر بازنگری جدی در قوانین مدیریت بحران و پدافند غیرعامل به‌عنوان گام ضرورى برای آینده حساس تشخیص داده شد. اصلاح مقررات ملی ساختمان، به‌ویژه مبحث ۲۲ و پیاده‌سازی الزامات تاب‌آوری در شهرسازی، می‌تواند به کاهش آسیب‌ها و افزایش ایمنی شهرها کمک کند. ساماندهی مهندسان داوطلب و تقویت نقش سازمان نظام مهندسی ساختمان در تصمیم‌گیری‌های کلان از جمله مسیرهای کلیدی برای بهبود پاسخ‌های ملی به بحران‌هاست. به‌نظر می‌رسد که با اتخاذ این مسیرها و با حفظ انسجام ملی، کشور می‌تواند در مواجهه با تهدیدات آتی در وضعیت بهتری قرار گیرد و پایداری ساختمان‌ها و فضاهای شهری را بیش از پیش تضمین کند.
این خبر توسط خبرگزاری اخبار جهان منتشر شده است.
