شرق فرات در آستانه تحول: تحلیل طرح دمشق برای عملیات علیه قسد در رقه و دیرالزور
با عنایت به گزارش‌های منتشر شده از منابع منطقه‌ای، روندهای امنیتی در شرق سوریه به نقطه‌ای می‌رسد که احتمال آغاز یک عملیات گسترده از جانب قوای تحت فرمان دولت موقت سوریه برای تصرف رقه و دیرالزور به شکل محسوسی تقویت می‌شود. این تحلیل به بررسی زمینه‌های عملیاتی، سناریوهای ممکن و پیامدهای احتمالی برای بازیگران محلی و بین‌المللی می‌پردازد.
زمینه و زمینه‌سازی‌های این طرح
در غرب آسیا، رقابت بر سر کنترل نواحی شرقی سوریه همواره با نقش‌آفرینی‌های چندجانبه کشورهای همسو و ناموازی همراه بوده است. گزارش‌ها حاکی از بسیج گسترده حدود 50 هزار جنگجو از نیروهای تحت فرمان وزارت دفاع دولت موقت سوریه برای عملیات نزدیک به محور پالمیرا-رقه است. همچنین بر اساس اطلاع‌رسانی‌های امنیتی، شبه‌نظامیان عشایر عرب در این مناطق ممکن است به سوی شهرهای هدف حرکت کنند. این طرح در کنار مذاکراتی مطرح می‌شود که به تازگی با محوریت نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) در جریان است، هرچند تا لحظه نگارش این گزارش، هیچ گواهی قطعی از توافقی پایدار ارائه نشده است.
ابعاد بین‌المللی و موضع‌های پشتیبان
سنگ بنای این تحلیل بر این نکته استوار است که چنین عملیات گسترده‌ای به تشریک و حمایت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای نیاز دارد. به گفته منابع مطلع، چشم‌انداز این حمله بدون چراغ سبز ایالات متحده و با تضمین عدم مداخله اسرائیل در این نبرد، قابل فهم است. در این باره، مذاکرات بین طرف‌های درگیری تحت حمایت آمریکا تاکنون به نتیجه قابل توجهی نرسیده است و موضع قسد در قبال پذیرش شروط دمشق برای ادغام یا تغییرات ساختاری در شرق فرات، همچنان تردیدآمیز باقی‌مانده است.
محل آغاز و خطوط عملیاتی
تمهیدات تاکتیکی در گزارش‌ها به محل‌های بادیه‌ای در جاده پالمیرا-رقه اشاره می‌کند که ممکن است به عنوان محور آغاز عملیات انتخاب شود. از سوی دیگر، شبه‌نظامیان طرفدار ترکیه در حومه حلب نیز به‌طور همزمان به مواضع نیروهای قسد در شرق فرات و نزدیکی سد تشرین واکنش نشان خواهند داد. این هم‌زمانی، احتمالاً یک عملیات چندجانبه را رقم می‌زند که می‌تواند اثرات متقابل و پیچیده‌ای بر خطوط تماس و جغرافیای کنترلی در شرق فرات بگذارد.
نقش قسد و چشم‌انداز سیاسی
در این گزارش‌ها، ذی‌نفعان قسد به دنبال موقعیتی هستند تا حقوق و حضور خود را در مناطق تحت کنترل حفظ یا تقویت کنند. از منظر دمشق، ادغام نیروهای تحت فرمان قسد در ارتش یا واگذاری کنترل چاه‌های نفت و گاز شرق فرات به دولت مرکزی از منظر استراتژیک حائز اهمیت است. با وجود میانجیگری‌های بین‌المللی، هنوز راه حل مواداسیون و ترتیبات مدیریتی برای منطقه شرق فرات به نتیجه مشخصی نرسیده است. این وضعیت می‌تواند به تشدید مذاکرات یا بازتولید تنش‌های نظامی منجر شود.
پیامدها و سناریوهای ممکن
– اگر عملیات آغاز شود، احتمال بروز درگیری‌های مسلحانه در محور پالمیرا-رقه و پیرامون شهرهای شرقی افزایش می‌یابد و این می‌تواند به بازتعریف نقشه کنترل منطقه بیانجامد.
– حمایت یا مخالفت‌های بین‌المللی می‌تواند مسیر مذاکرات را تغییر دهد و مذاکرات جاری با قسد یا دیگر بازیگران منطقه‌ای را با سرعتی متفاوت پیش ببرد.
– رویکرد ترکیه و دیدگاه‌های آن در خصوص حضور قسد در شرق فرات می‌تواند به شکل‌گیری خطوط تازه همکاری یا تقابل با دمشق منجر شود.
– اگر ادغام نیروهای قسد یا تسلط بر منابع شرق فرات عملی نشود، این امر می‌تواند به تداوم تنش‌های منطقه‌ای و تعیین‌کننده‌ترین عامل در سیاست داخلی سوریه تبدیل شود.
چشم‌انداز آینده
با وجود فرصت‌های گوناگون برای حل و فصل سیاسی، واقعیت میدانی شرق فرات هنوز به شدت تحت تأثیر تعامل‌های بین‌المللی، رویکردهای امنیتی منطقه‌ای و استراتژی‌های مختلف بازیگران محلی است. تحلیلگران بر این باورند که هر تصمیمی در این حوزه می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای بر ثبات سوریه و همچنین امنیت و نگرش کشورهای همسایه داشته باشد. در این مسیر، کشورها و نهادهای غربی و منطقه‌ای باید به دنبال راه‌حل‌هایی با حداقل تلفات غیرنظامی و با حفظ حقوق سیاسی تمامی گروه‌های حاضر در منطقه باشند.
