خبرگزاری اخبار جهان منتشر کرده: تحلیل جامع از تبعات توافق سه‌جانبه آمریکا با آذربایجان و ارمنستان برای ایجاد یک مسیر ترانزیتی در قفقاز جنوبی و پیامدهای امنیتی منطقه
در پی انتشار خبرهایی درباره یک توافق سه‌جانبه میان ایالات متحده آمریکا، جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان برای ایجاد یک مسیر ترانزیتی در شمال غربی قفقاز، این گزارش با هدف ارائه یک تحلیل بازنگرانه در برابر این طرح و پیامدهای آن برای امنیت منطقه، حقوق بین‌الملل و روابط ایران-روسیه نگاشته شده است. این تحلیل به‌عنوان یک نگاه صریح و بی‌طرف به مسئله، به دنبال توضیح ابعاد کلیدی و پرسش‌های مطرح‌شده درباره ثبات در قفقاز جنوبی و فراتر از آن است.
1) ورود آمریکا به موضوع مسیر ترانزیتی: از بحث دو کشور به موضوعی فرامنه‌قاره‌ای؟
هر گونه مراجعه به طرح‌های ترانزیتی در قفقاز با ورود نیروهای بازیگر فرامتنی همراه می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که حضور یا نقش‌آفرینی آمریکا در این طرح فراتر از منافع دو کشور همسایه رفته و به سطحی فرامالی و فرامنطقه‌ای رسیده است. از منظر حقوق بین‌الملل، هرگونه اقدامی که به ضرر همسایگان یا به حریم ملی همسایگان خلل وارد کند، با واکنش جدی مواجه می‌شود. در این چارچوب، ترسیم یک مسیر ترانزیتی که از خاک کشورهای همسایه عبور می‌کند و به نظام امنیتی منطقه‌ای دقیقاً مربوط می‌شود، می‌تواند پیامدهای ژئواستراتژیک گسترده‌ای به همراه داشته باشد. از این منظر، تحلیل‌گران نگران‌اند که این طرح با وجود تعهدات سه‌جانبه، ماهیتاً جنبه‌ای امنیتی-نظامی پیدا کرده و می‌تواند موجب تشدید تنش‌های منطقه‌ای شود.
2) جزئیات طرح و پیامدهای احتمالی برای منافع ملی ایران و روسیه
اگرچه جزئیات دقیق و مصوبه‌های نهایی این طرح هنوز به‌طور عمومی منتشر نشده‌اند، اما به‌نظر می‌رسد که نکات کلیدی آن در زمینه تعیین مسیر عبور، چارچوب زمانی و حدود حوزه نفوذ، به‌طور مشترک میان سه کشور در حال بحث یا بازبینی است. این موضوع نشان می‌دهد که طرف‌های طرح، رسیدن به یک توافقِ با جزئیات روشن را به منزله فرصتی برای افزایش همکاری و تسهیل ترانزیت می‌بینند؛ اما از سوی دیگر، نگران‌های ملی در دو کشور دارای منافع راهبردی هستند. ایران و روسیه به‌عنوان دو بازیگر تأثیرگذار در منطقه، بر حفظ حریم‌های داخلی و منافع امنیت ملی خود پافشاری می‌کنند و به‌روشنی بیان کرده‌اند که باید سازوکارهایی وجود داشته باشد که هیچ واحد یا ساختار منطقه‌ای، به ضرر این دو کشور یا با نقض حقوق ملی‌شان، طرحی را دنبال نکند. در این قالب، هر گونه رویکردی که به تضعیفِ موقعیت ژئوپولیتیک ایران یا روسیه در قفقاز منجر شود، با واکنش گسترده و دیپلماتیک مواجه خواهد شد.
3) تجربه‌های تاریخی حضور نظامی آمریکا و درس‌های منطقه‌ای
تاریخچه حضور نظامی آمریکا در مناطقی با موضوعات مشابه نشان می‌دهد که حضور طولانی‌مدت و تمرکز بر ایجاد ساختارهای امنیتی-نظامی بدون یافتن سازوکارهای سیاسی پایدار نتیجه‌ای جز بی‌ثباتی و تشدید مخالفّت‌ها ندارد. تجربه‌های عراق و افغانستان و همچنین گزارش‌های مربوط به سایر مناطق نشان داده‌اند که پایگاه‌ها و عملیات نظامی در مقاطع پرتنش می‌تواند به افزایش ناامنی و بی‌ثباتی منجر شود، نه آرامش و پیشبرد منافع بلندمدت. برای قفقاز جنوبی نیز این درس‌ها قابل تعمیم‌اند: وقتی حضور خارجی‌ها و مداخله‌های خارج از منافع ملی به‌طور جدی به منابع امنیتی و حاکمیت ملی نفوذ می‌کند، ظرفیت سازوکارهای منطقه‌ای برای حفظ ثبات کاهش می‌یابد و پیامدهای ناخواسته‌ای برای کشورهای همسایه به‌وجود می‌آید. در نتیجه، ارمنستان و آذربایجان باید به‌دنبال راهبردی باشند که بر حاکمیت ملی، احترام به حقوق بین‌الملل و حمایت از یک فضای امنیتی متوازن تأکید دارد، نه به‌عنوان نقطه آغازِ یک فرایندِ وابسته به حضور خارجی.
4) چشم‌انداز ثبات قفقاز و نقش سازوکار منطقه‌ای با حضور همگانی ایران، روسیه و ترکیه
در حال حاضر، وجود یک سازوکار منطقه‌ای که با حسن‌نیت و مشارکت همه بازیگران کلیدی تشکیل شود، بیشترین شانس را برای ایجاد ثبات پایدار در قفقاز دارد. ایران و روسیه بر این باورند که صلح و آرامش در این منطقه تنها از طریق تعامل چندجانبه و با اتکا به حقوق ملی طرف‌ها و چارچوب‌های حقوق بین‌الملل امکان‌پذیر است. ترکیه نیز به‌عنوان بازیگری منطقه‌ای، می‌تواند به تعادل اهمیت بدهد، اما همواره باید این حضور در چارچوب تدابیر اعتمادسازی، گفت‌وگوهای چندجانبه و احترام به حاکمیت ملی هر کشور تعریف شود. حضور عناصری که به تعارض و رقابت تعیینی یا چشم‌اندازهای ژئوپولیـتیکِ خصمانه منجر شوند، ثبات را تهدید می‌کند و می‌تواند به شیوه‌ای ناخواسته منجر به واکنش‌های متقابل شود. از این منظر، شکل‌گیری یک چارچوب امنیتی-دیپلماتیک منطقه‌ای که تمامی طرف‌ها را در فرآیندی برابر شرکت بدهد، می‌تواند به مرور زمان اعتمادسازی، ثبات اقتصادی و کاهش تنش‌ها را به همراه داشته باشد.
5) نتیجه‌گیری: راهبرد دیپلماتیک، حقوق ملی و مسئولیت‌های منطقه‌ای
آنچه که از این تحلیل برمی‌آید، تاکید بر این است که برای حفظ ثبات و امنیت در قفقاز جنوبی باید از مسیرهای چندجانبه و مبتنی بر احترام به حقوق ملی و حاکمیت هر کشور استفاده کرد. دیپلماسی فعال و کارزارهای مشترک دیپلماتیک با مشارکت ایران، روسیه و ترکیه و با حضور سایر کشورهای منطقه‌ای و بین‌المللی می‌تواند به طراحی یک چارچوب منطقه‌ای منجر شود که هم از منافع ملی کشورها پاسداری کند و هم از تجاوز به فضای امنیتی سایر منطقه‌ها جلوگیری نماید. تجربه‌های تاریخی نشان می‌دهد که مقابله با تهدیدات امنیتیِ فرامنطقه‌ای از طریق موضعی سخت و یک‌جانبه، نه تنها به نتیجه نمی‌رسد، بلکه احتمالاً موجب تشدید تعارض و بی‌ثباتی می‌شود. برخلاف این رویکرد، یک چارچوب همسو با حقوق بین‌الملل و با سازوکارهای اجرای شفاف می‌تواند به ایجاد فضای اعتماد، افزایش سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی در قفقاز جنوبی منجر شود.
در پایان، برای ایران، روسیه و سایر کشورهای منطقه مهم است که از همان نخستین گام‌های دیپلماتیک در این طرح اخیر با جدیت موضوع را پیگیری کنند، حقایق را روشن بسازند و گزینه‌های جدید و مشترکی را به عنوان جایگزین‌هایی با منافع مشترک ارائه دهند. این رویکرد، به‌ویژه در فضای پویای قفقاز و در مواجهه با بازیگران قدرتمند، می‌تواند مسیر ثبات و همکاری را هموار سازد و مانع از تبدیل‌شدن موضوعی به عرصه‌ای از تنش‌های امنیتی بلندمدت شود.
منبع: خبرگزاری خبرگزاری اخبار جهان منتشر کرده
سعی کردیم متن را طولانی، جامع و با ساختار قابل استفاده برای مخاطبان فارسی‌زبان تهیه کنیم تا هم نیازهای خبرخوانی و هم مسائل سئو را پوشش دهد. اگر دوست دارید، می‌توانیم نسخه‌ای با بخش‌بندی دقیق‌تر برای سایت شما (با عناوین فرعی و کلیدواژه‌های مشخص) آماده کنیم یا روایت را از دیدگاه دیگری (مثلاً تحلیل اقتصادی-ترانزیتی یا دیدگاه حقوقی بین‌الملل) گسترش دهیم.
