خراسان‌شمالی، با طبیعت زیبا و دشت‌های حاصلخیز، روزگاری مکانی بود که کشاورزان از دل خاک آن نان به سفره می‌آوردند. اما امروز، این سرزمین به آرامی به جولانگاه ویلاسازان و افرادی تبدیل شده که به جای کشت و کار، به ساخت خانه‌های باغی و ویلاهای شهری پرداخته‌اند. این تغییرات به تدریج در حال از بین بردن یکی از مهم‌ترین منابع طبیعی این استان است: زمین‌های کشاورزی.

زمین در خراسان‌شمالی زیر پای ویلاسازان ایستاده است؛ اما تا کی؟

تغییرات در منظر طبیعی و اجتماعی خراسان‌شمالی

در گذشته، وقتی خورشید از پشت کوه‌ها طلوع می‌کرد، صدای گاوآهن و بوهای خوش آبیاری صبحگاهی بر فضای دشت‌ها حکمرانی می‌کرد. زمین‌های کشاورزی در مناطق مختلف خراسان‌شمالی همچون بدرانلو، نوده چناران، حمزانلو و روئین، مملو از محصولاتی همچون گندم و جو بود. اما امروز، این اراضی تحت فشار ویلاسازان و توسعه شهری قرار گرفته‌اند.

در بسیاری از مناطق خوش‌آب‌وهوای استان، زمین‌های کشاورزی به تکه‌های کوچک تقسیم شده و به محل‌هایی برای ساخت ویلا، خانه باغ و آلاچیق تبدیل می‌شوند. این تغییرات نه تنها موجب از بین رفتن زمین‌های حاصلخیز کشاورزی می‌شود، بلکه تاثیرات جبران‌ناپذیری بر محیط زیست، منابع آبی و بافت اجتماعی روستاها خواهد داشت.

ویلاسازی به جای کشاورزی: تهدیدی برای امنیت غذایی

کارشناسان محیط زیست و کشاورزی بر این باورند که این روند، نه تنها به از دست رفتن زمین‌های حاصلخیز می‌انجامد، بلکه به تدریج امنیت غذایی را به خطر می‌اندازد. به گفته سید مجتبی علوی مقدم، معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان شمالی، هر متر زمینی که به ویلا تبدیل می‌شود، یعنی یک قدم به عقب در مسیر تولید مواد غذایی. اگر این روند ادامه یابد، ممکن است در آینده حتی برای تأمین نان خود نیز به واردات نیاز پیدا کنیم.

از سوی دیگر، به نظر می‌رسد که روند ویلاسازی در این استان از یک پدیده اجتماعی به یک بحران اقتصادی و زیست‌محیطی تبدیل شده است. زمین‌های کشاورزی که در گذشته محل تولید غذا برای مردم بوده‌اند، حالا در خدمت ساخت ویلاهایی قرار گرفته‌اند که اغلب تنها در تعطیلات آخر هفته مورد استفاده قرار می‌گیرند.

خشکسالی و از بین رفتن منابع آبی

یکی از بزرگترین آسیب‌های این روند، خشکی منابع آبی است. در مناطقی مانند نوده چناران، چشمه‌ها که روزگاری آب مورد نیاز کشاورزان و دامداران را تأمین می‌کردند، اکنون به سختی جریان دارند. این وضعیت به علت استفاده بی‌رویه از منابع آبی برای آبیاری باغ‌های نوساز ویلاها به وجود آمده است. بسیاری از کشاورزان و دامداران که نیاز به این آب‌ها برای تأمین زندگی خود دارند، اکنون با زمین‌های خشک و جوی‌هایی که دیگر آبی ندارند، مواجه هستند.

این روند موجب ایجاد شکاف بین نیازهای کشاورزی و استفاده از منابع آبی شده است. در حالی که بسیاری از کشاورزان با مشکلات خشکسالی و کمبود منابع آبی دست و پنجه نرم می‌کنند، ویلاها و خانه‌های باغی از این منابع استفاده می‌کنند.

تاثیرات بر زندگی روستاییان و مهاجرت

از دیگر تبعات منفی این روند، کاهش امنیت اجتماعی و اقتصادی روستاها است. بسیاری از روستاهای اطراف بجنورد، مانند بدرانلو و حمزانلو، حالا دیگر مقصد تراکتورها و کشاورزان نیستند؛ بلکه مقصد ماشین‌های شاسی‌بلند شهری شده‌اند که برای زمین‌های کشاورزی، قیمت‌هایی می‌پردازند که حتی یک کشاورز در خواب خود نیز نمی‌بیند.

کشاورزان به دلیل فشار اقتصادی و به دنبال پیدا کردن راهی برای تأمین هزینه‌های زندگی، به فروش زمین‌های خود روی می‌آورند. این امر نه تنها موجب نابودی منابع کشاورزی می‌شود، بلکه باعث مهاجرت روستاییان به شهرها نیز می‌گردد. این مهاجرت‌ها مشکلات اجتماعی جدیدی را برای مناطق شهری ایجاد خواهد کرد.

پیشنهادات برای مدیریت بحران

در حالی که این روند آسیب‌های زیادی به منابع طبیعی و کشاورزی وارد کرده است، تلاش‌هایی برای قانونمند کردن ساخت‌وسازها انجام شده است. در روستای میرزاحسنلو، ۱۶۸ هکتار از اراضی به مناطق گردشگری اختصاص داده شده است تا ساخت‌وسازهای پراکنده را ساماندهی کند. این برنامه‌ها به نظر می‌رسد که مسکنی موقت باشد و اگر اقدامات جدی‌تری برای جلوگیری از تغییر کاربری اراضی کشاورزی انجام نشود، ویلاسازی به یک بحران گسترده تبدیل خواهد شد.

آینده‌ای مبهم: امنیت غذایی در خطر

خراسان شمالی با اقلیم نیمه‌خشک خود، سال‌هاست که با بحران آب و کاهش بارندگی روبه‌رو است. اگر این روند ادامه یابد و زمین‌های حاصلخیز به ویلا تبدیل شوند، فردای این استان با بحران‌هایی همچون خشکسالی، مهاجرت‌های گسترده، بیکاری کشاورزان و واردات بیشتر مواد غذایی روبه‌رو خواهد شد.

این زمین‌ها، که روزگاری منبع تأمین معیشت بودند، اکنون به محل‌هایی برای ساخت ویلاها و خانه‌های تفریحی تبدیل شده‌اند. در این میان، باید به یاد داشت که زمین نه تنها به عنوان یک منبع اقتصادی، بلکه به عنوان یکی از ارکان امنیت غذایی و پایدار برای نسل‌های آینده ضروری است. اگر این روند ادامه یابد، ما به یک نقطه بی‌بازگشت خواهیم رسید.

نتیجه‌گیری

زمین‌های خراسان‌شمالی هنوز ایستاده‌اند، اما فشارهای وارده از سوی ویلاسازان، تهدیدی جدی برای پایداری این منابع طبیعی است. توسعه باید به‌گونه‌ای باشد که به منافع کوتاه‌مدت ضربه نزند و به نفع جامعه و محیط زیست باشد. حفظ امنیت غذایی، منابع آبی و محیط زیست باید در اولویت قرار گیرد تا زمین بتواند همچنان به تأمین نیازهای نسل‌های آینده ادامه دهد.

اگر این روند متوقف نشود، ممکن است دیگر چیزی از زمین‌های حاصلخیز باقی نماند و ما مجبور به واردات مواد غذایی شویم. زمین، همچنان ایستاده است، اما تا کی؟ این پرسشی است که نیاز به توجه فوری دارد.

انقلاب اسلامی

میثاق‌نامه‌ای برای زندگی 

ایران میزبان نشست آتی رؤسای کشورهای عضو شانگهای