در دنیای پرشتاب امروز که فناوری‌های دیجیتال هر روز جنبه‌های جدیدی از زندگی ما را متحول می‌کنند، سیستم‌های مالی نیز از این تحولات بی‌نصیب نمانده‌اند. یکی از مهم‌ترین مفاهیم نوظهور در این عرصه، «ارز دیجیتال بانک مرکزی» یا CBDC (Central Bank Digital Currency) است که توجه دولت‌ها و بانک‌های مرکزی در سراسر جهان را به خود جلب کرده است. این مفهوم به دلیل پتانسیل بالای خود در تغییر زیرساخت‌های پولی و پرداخت، به یکی از داغ‌ترین مباحث اقتصادی تبدیل شده است.
در این مقاله از «اخبار جهان»، به بررسی دقیق و جامع پدیده CBDC خواهیم پرداخت. از تعریف اساسی آن گرفته تا مزایا، چالش‌ها و چشم‌انداز آینده این نوع ارز دیجیتال، تمامی ابعاد مهم آن را برای شما روشن خواهیم ساخت تا درک کاملی از این تحول بزرگ در دنیای مالی به دست آورید.
CBDC چیست (ارز دیجیتال بانک مرکزی)؟
CBDC چیست؟ تعریف و ماهیت
CBDC یا ارز دیجیتال بانک مرکزی، به سادگی، یک شکل دیجیتالی از پول فیات یک کشور است که توسط بانک مرکزی صادر و مدیریت می‌شود. بر خلاف ارزهای دیجیتال خصوصی مانند بیت‌کوین که غیرمتمرکز هستند، CBDC کاملاً متمرکز بوده و پشتوانه و اعتبار آن به طور مستقیم از سوی بانک مرکزی تضمین می‌شود. این به معنای آن است که ارزش آن با ارزش پول ملی (مانند ریال، دلار یا یورو) برابر است و تحت نظارت کامل نهادهای مالی رسمی قرار دارد.
هدف اصلی از معرفی CBDC، ترکیب امنیت و ثبات پول نقد فیزیکی با مزایای فناوری دیجیتال است. این ارز دیجیتال می‌تواند به دو شکل عمده طراحی شود: یکی برای استفاده عموم مردم (خرده‌فروشی) و دیگری برای استفاده توسط موسسات مالی (عمده‌فروشی). CBDC برخلاف پول موجود در حساب‌های بانکی که تعهدی از سوی بانک تجاری است، مستقیماً تعهدی از سوی بانک مرکزی به دارنده آن محسوب می‌شود.
انواع مدل‌های CBDC
بانک‌های مرکزی در حال بررسی مدل‌های مختلفی برای پیاده‌سازی ارز دیجیتال بانک مرکزی هستند که هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارند:
مدل CBDC خرده‌فروشی (Retail CBDC)
این مدل برای استفاده عموم مردم، خانوارها و کسب‌وکارهای کوچک طراحی شده است. هدف آن فراهم کردن یک ابزار پرداخت دیجیتال ایمن، کارآمد و قابل دسترس برای همه است. این مدل می‌تواند به صورت مستقیم (که در آن بانک مرکزی مستقیماً حساب‌های کاربران را مدیریت می‌کند) یا غیرمستقیم (که در آن بانک‌های تجاری و سایر واسطه‌ها مسئول مدیریت حساب‌ها و تراکنش‌ها هستند) پیاده‌سازی شود.
مدل CBDC عمده‌فروشی (Wholesale CBDC)
این مدل به منظور تسهیل تسویه حساب بین موسسات مالی مانند بانک‌های تجاری و سایر نهادهای مالی در بازار بین‌بانکی طراحی شده است. هدف اصلی آن افزایش کارایی و کاهش ریسک در تراکنش‌های بزرگ مالی و سیستم‌های پرداخت عمده است. این نوع CBDC معمولاً با استفاده از فناوری دفتر کل توزیع‌شده (DLT) پیاده‌سازی می‌شود.
چرا بانک‌های مرکزی به دنبال CBDC هستند؟ مزایا و اهداف
دلایل متعددی برای علاقه بانک‌های مرکزی به توسعه و پیاده‌سازی ارز دیجیتال بانک مرکزی وجود دارد که هر یک از اهمیت بالایی برخوردارند:
افزایش کارایی پرداخت‌ها و کاهش هزینه‌ها
یکی از مهم‌ترین مزایای CBDC، توانایی آن در تسریع تراکنش‌ها و کاهش هزینه‌های مرتبط با سیستم‌های پرداخت سنتی است. با حذف واسطه‌های متعدد، تراکنش‌ها می‌توانند سریع‌تر و ارزان‌تر انجام شوند. بر اساس گزارشات اخیر، برخی از پروژه‌های آزمایشی نشان داده‌اند که CBDC می‌تواند زمان تسویه حساب را از چند روز به چند ثانیه کاهش دهد.
حفظ ثبات مالی و مقابله با ریسک‌ها
در دنیایی که ارزهای دیجیتال خصوصی با نوسانات بالا و بدون نظارت مرکزی در حال گسترش هستند، CBDC می‌تواند به عنوان یک لنگر ثبات عمل کند. این ارز دیجیتال می‌تواند با ارائه یک جایگزین امن و رسمی، اعتماد عمومی به سیستم پولی را حفظ کند و از ظهور ریسک‌های سیستمی ناشی از ارزهای خصوصی بی‌ثبات جلوگیری نماید.
CBDC چیست (ارز دیجیتال بانک مرکزی)؟
افزایش دسترسی به خدمات مالی (Financial Inclusion)
CBDC می‌تواند به افرادی که به خدمات بانکی دسترسی ندارند، امکان استفاده از سیستم‌های پرداخت دیجیتال را بدهد. این امر به ویژه در کشورهایی که بخش قابل توجهی از جمعیت فاقد حساب بانکی هستند، می‌تواند نقش مهمی در گسترش خدمات مالی و بهبود شرایط اقتصادی ایفا کند.
مقابله با سلطه ارزهای خارجی و نوآوری
برخی کشورها CBDC را ابزاری برای تقویت حاکمیت پولی خود و کاهش وابستگی به ارزهای خارجی می‌بینند. همچنین، این ابزار می‌تواند بستر مناسبی برای نوآوری در خدمات مالی، مانند قراردادهای هوشمند و برنامه‌های مالی غیرمتمرکز، فراهم کند.
چالش‌ها و نگرانی‌های مرتبط با CBDC
با وجود مزایای فراوان، پیاده‌سازی CBDC بدون چالش نخواهد بود. مهم‌ترین نگرانی‌ها عبارتند از:
حریم خصوصی و امنیت داده‌ها
یکی از بزرگترین دغدغه‌ها، موضوع حریم خصوصی کاربران و نحوه جمع‌آوری و استفاده از داده‌های تراکنش‌ها توسط بانک مرکزی یا سایر نهادها است. تضمین حفظ حریم خصوصی در عین حفظ شفافیت برای مبارزه با پولشویی، یک چالش بزرگ محسوب می‌شود.
ریسک‌های سایبری
سیستم‌های پرداخت دیجیتال همواره در معرض حملات سایبری قرار دارند. یک سیستم CBDC ملی، به دلیل اهمیت حیاتی خود، هدفی جذاب برای مهاجمان خواهد بود. از این رو، طراحی و پیاده‌سازی زیرساخت‌های امنیتی بسیار قوی، از اهمیت بالایی برخوردار است.
تأثیر بر بانک‌های تجاری
معرفی CBDC ممکن است سپرده‌های بانک‌های تجاری را کاهش دهد، زیرا مردم می‌توانند پول خود را مستقیماً نزد بانک مرکزی نگهداری کنند. این امر می‌تواند بر مدل کسب‌وکار و توانایی وام‌دهی بانک‌های تجاری تأثیر بگذارد و نیازمند طراحی دقیق برای جلوگیری از بی‌ثباتی مالی است.
وضعیت کنونی و پروژه‌های CBDC در جهان
بسیاری از کشورها در حال حاضر در مراحل مختلف بررسی، تحقیق و پیاده‌سازی ارز دیجیتال بانک مرکزی هستند. بر اساس داده‌های بانک تسویه‌حساب‌های بین‌المللی (BIS)، بیش از ۹۰ درصد بانک‌های مرکزی جهان در حال کاوش CBDC هستند. چین با پروژه «یوان دیجیتال» (e-CNY) یکی از پیشروترین کشورها در این زمینه است. کشورهایی مانند باهاما، نیجریه و جامائیکا نیز CBDC خود را راه‌اندازی کرده‌اند. اتحادیه اروپا نیز در حال بررسی جدی «یورو دیجیتال» است. «اخبار جهان» همواره آخرین تحولات مربوط به این پروژه‌های جهانی را دنبال و گزارش می‌کند.
تفاوت CBDC با سایر ارزهای دیجیتال
برای درک بهتر ارز دیجیتال بانک مرکزی، ضروری است تفاوت‌های آن را با سایر انواع ارزهای دیجیتال مشخص کنیم:
اولین تفاوت در متمرکز بودن و پشتوانه دولتی است. CBDC کاملاً متمرکز بوده و توسط بانک مرکزی یک کشور صادر و مدیریت می‌شود، در حالی که ارزهای دیجیتال مانند بیت‌کوین غیرمتمرکز هستند و توسط هیچ نهاد مرکزی کنترل نمی‌شوند.
دومین تفاوت در نوسانات و پایداری قیمت است. ارزش CBDC با پول ملی برابر است و از ثبات بالایی برخوردار است، اما ارزهای دیجیتال خصوصی نوسانات قیمتی شدید را تجربه می‌کنند.
سومین تفاوت در هدف و ماهیت است. CBDC به عنوان یک شکل رسمی از پول ملی برای تسهیل پرداخت‌ها و حفظ ثبات مالی طراحی شده است، در حالی که بسیاری از ارزهای دیجیتال خصوصی با اهداف مختلفی از جمله دگرگونی سیستم مالی سنتی یا کاربردهای خاص ایجاد شده‌اند.
پرسش‌های متداول درباره CBDC
آیا CBDC همان ارز دیجیتال است؟
خیر، در حالی که CBDC از فناوری‌های دیجیتال بهره می‌برد و به صورت دیجیتالی وجود دارد، تفاوت‌های اساسی با ارزهای دیجیتال خصوصی مانند بیت‌کوین دارد. CBDC متمرکز، تحت نظارت بانک مرکزی و دارای پشتوانه پول ملی است، در حالی که ارزهای دیجیتال خصوصی معمولاً غیرمتمرکز و بدون پشتوانه مرکزی هستند و نوسانات بالاتری دارند.
تفاوت CBDC با پول موجود در حساب‌های بانکی چیست؟
پول موجود در حساب بانکی شما در واقع تعهدی از سوی بانک تجاری به شما است. در مقابل، CBDC مستقیماً تعهدی از سوی بانک مرکزی به دارنده آن است. این بدان معناست که CBDC عاری از ریسک اعتباری بانک‌های تجاری است و بالاترین سطح امنیت و اعتبار را دارد.
CBDC چیست (ارز دیجیتال بانک مرکزی)؟
CBDC چه تأثیری بر حریم خصوصی دارد؟
حفظ حریم خصوصی یکی از چالش‌های اصلی طراحی CBDC است. بانک‌های مرکزی در تلاشند تا تعادلی بین حریم خصوصی کاربران و نیاز به مبارزه با فعالیت‌های غیرقانونی مانند پولشویی و تأمین مالی تروریسم ایجاد کنند. جزئیات این موضوع بستگی به مدل طراحی و مقررات هر کشور دارد.
آیا CBDC می‌تواند جایگزین بانک‌های تجاری شود؟
هدف اصلی CBDC جایگزینی کامل بانک‌های تجاری نیست. بلکه هدف آن تکمیل سیستم پولی موجود و ارائه یک ابزار پرداخت دیجیتال ایمن و کارآمد است. با این حال، تأثیرات آن بر مدل کسب‌وکار بانک‌های تجاری نیازمند بررسی دقیق و طراحی محتاطانه است تا از بی‌ثباتی در سیستم مالی جلوگیری شود.
جمع‌بندی و نگاهی به آینده CBDC
ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) نماینده یک تحول بزرگ در آینده پول و سیستم‌های پرداخت است. با پتانسیل افزایش کارایی، ارتقاء ثبات مالی و گسترش دسترسی به خدمات مالی، این ابزار می‌تواند نقش مهمی در اقتصاد دیجیتال آینده ایفا کند. در عین حال، چالش‌هایی نظیر حفظ حریم خصوصی و امنیت سایبری نیز وجود دارد که نیازمند راه‌حل‌های نوآورانه و همکاری‌های بین‌المللی است.
با پیشرفت فناوری و افزایش علاقه دولت‌ها، به نظر می‌رسد CBDC به زودی بخش جدایی‌ناپذیری از چشم‌انداز مالی جهانی شود. برای کسب اطلاعات بیشتر و آگاهی از آخرین اخبار و تحلیل‌ها در این حوزه، ما را در «اخبار جهان» دنبال کنید و مقالات مرتبط دیگر را مطالعه فرمایید.
