به گزارش وبسایت اخبار جهان به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، جامعه ایران با تغییرات سریع فرهنگی و سبک زندگی روبرو است. این تحولات که جنبه‌های مختلف زندگی مردم، از مصرف رسانه تا هنجارهای شهری را در بر می‌گیرد، نیازمند بازنگری جدی در سیاست‌گذاری‌های فرهنگی است. با این حال، بسیاری از سیاست‌های رسمی همچنان بر اساس تقابل، نادیده گرفتن واقعیت‌ها یا تأخیر در تصمیم‌گیری عمل می‌کنند که این رویکرد ناکارآمد بوده و هزینه‌های فرهنگی و اجتماعی زیادی به همراه دارد.
تناقض در توقیف و پلمپ
ناهماهنگی میان سیاست‌ها و واقعیت‌های جامعه باعث شده است که سیاست‌گذاران در موضع ضعف قرار گیرند.
برخی تولیدکنندگان در شبکه نمایش خانگی، با استفاده از روشی به نام «توقیف مارکتینگ»، آگاهانه محتوایی با موضوعات حساس یا مخالف با ارزش‌ها تولید می‌کنند. هدف آن‌ها این است که نهادهای نظارتی اثرشان را توقیف کنند، زیرا این توقیف کوتاه‌مدت به بهترین تبلیغ برای آن سریال تبدیل می‌شود و ناخواسته به افزایش دیده شدن محتوای نامطلوب کمک می‌کند.
در مورد کافه‌ها و اماکن تفریحی نیز پدیده مشابهی به نام «پلمپ مارکتینگ» دیده می‌شود. پلمپ‌های موقت و کوتاه‌مدت به دلیل برگزاری برخی مراسم، نه تنها مانعی ایجاد نمی‌کند، بلکه باعث شهرت بیشتر آن مکان شده و پس از بازگشایی، مشتریان بیشتری را جذب می‌کند. برای مقابله با این پدیده، برخورد قانونی باید قاطعانه، بازدارنده و همراه با جرایم سنگین و پلمپ‌های طولانی‌مدت باشد تا هزینه تخلف بالا برود. این موارد نشان می‌دهد سیاست‌های مبتنی بر منع، نتیجه معکوس داشته و پدیده‌ای را که قرار بود مهار شود، تقویت می‌کند.
عقب‌ماندگی در سیاست‌گذاری
علاوه بر این، تأخیر در قانون‌گذاری باعث انباشت مشکلات فرهنگی شده است.
در مورد حیوانات خانگی، تعداد پت‌شاپ‌ها و فروشگاه‌های لوازم حیوانات خانگی به‌سرعت در حال افزایش است. همزمان، پدیده سگ‌گردانی در فضاهای عمومی باعث سلب آسایش برخی شهروندان شده است. به نظر می‌رسد سیاست‌گذار این مسئله را نادیده گرفته تا به یک معضل فراگیر تبدیل شود و سپس با راهکارهای سلبی مانند جریمه با آن برخورد کند. در حالی که امکان واکنش سریع‌تر و استفاده از ابزارهای قانونی دیگر در مراحل اولیه وجود داشت.
موتورسواری بانوان نیز پدیده‌ای است که به دلیل تکرار و حجم آن دیگر قابل چشم‌پوشی نیست. این موضوع نشان‌دهنده تغییر در نیازهای حمل‌ونقل و سبک زندگی بخشی از زنان جامعه است. با این حال، مسئله صدور گواهینامه موتورسیکلت برای بانوان همچنان در ابهام قانونی و فقهی قرار دارد. این خلأ قانونی باعث می‌شود در صورت تصادف، راکبان زن و طرف مقابل از پوشش بیمه و حمایت‌های قانونی محروم شوند و خطرات جانی و مالی افزایش یابد. تأخیر در قانون‌گذاری، به‌جای حل مسئله، تنها خطرپذیری را در جامعه بالا برده است.
دلایل تأخیر در سیاست‌گذاری
ریشه ناتوانی نهادهای سیاست‌گذار در واکنش به‌موقع به تغییرات فرهنگی، فلج ساختاری و عدم درک صحیح از پویایی‌های جامعه است.
- سردرگمی نهادی: نهادهای حاکمیتی از زیرساخت‌هایی مانند سینما، تئاتر و شبکه نمایش خانگی حمایت مالی کرده‌اند، اما امروز همین فضاها به بستری برای تولید محتوا و سبکی از زندگی تبدیل شده‌اند که با گفتمان رسمی مغایرت دارد.
- ارزیابی اشتباه از رقابت فرهنگی: سیاست‌گذار همچنان شبکه نمایش خانگی را رقیب ماهواره می‌داند، در حالی که میدان رقابت اصلی به فضای مجازی، یوتیوب و روندهای جهانی منتقل شده است.
- تمرکز بر برخورد سلبی: رویکرد غالب، برخورد با نتیجه یک پدیده اجتماعی پس از فراگیر شدن آن است، نه مدیریت روند از ابتدا. این نشان می‌دهد که واکنش به تغییرات فرهنگی، از میز برخورد و جریمه آغاز می‌شود، نه آینده‌پژوهی و سیاست‌گذاری.
نقشه راه آینده
برای خروج از این چرخه معیوب، باید رویکردها از تقابل به همزیستی فعال و تدبیر پیشگیرانه تغییر کند.
- تدبیر پیشگیرانه: سیاست‌گذار باید با تقویت بخش‌های تحلیل روند و آینده‌پژوهی، تغییرات اجتماعی را در مراحل اولیه شناسایی کرده و پیش از بحرانی شدن، برای آن‌ها ضوابط و راهکارهای مناسب طراحی کند.
- حکمرانی مشارکتی: حوزه فرهنگ نیازمند هدایت است، نه کنترل دستوری. سیاست‌ها باید بر اساس گفت‌وگو و مشارکت با فعالان و مخاطبان طراحی شوند تا از تقابل میان هنجارهای رسمی و سبک زندگی واقعی مردم کاسته شود.
- قاطعیت منطقی: در مواردی که تخلف عمدی است، مانند «پلمپ مارکتینگ»، برخورد باید قاطع و بازدارنده باشد. این شامل اعمال جرایم سنگین مالی و پلمپ‌های طولانی‌مدت است تا هزینه تخلف برای متخلفان به حدی افزایش یابد که کارآمدی نظارت حفظ شود.
سیاست‌گذاری فرهنگی در ایران در یک نقطه عطف قرار دارد. ادامه رویکردهای تقابلی تنها به تضعیف اعتبار نهادهای سیاست‌گذار منجر می‌شود. همزیستی فعال و سیاست‌گذاری هوشمند، یک الزام راهبردی برای حفظ انسجام اجتماعی و تبدیل کردن پویایی‌های فرهنگی به یک ظرفیت ملی است.
منبع: باشگاه خبرنگاران جوان – محمد وجدانی، دبیر اندیشکده فرهنگ و توسعه
