به گزارش وبسایت اخبار جهان به نقل از مهر، جشن مهرگان در ایران و تاجیکستان، آیینی مذهبی است که با فصل برداشت محصولات پاییزی ارتباط دارد. این جشن در سال ۱۴۰۳ خورشیدی به صورت مشترک توسط دو کشور به ثبت جهانی رسید.
بر اساس پرونده ثبت این عنصر فرهنگی، مردم هر سال از ۲ اکتبر تا ۲ نوامبر با برگزاری این جشن، خداوند را برای دام‌ها و محصولات کشاورزی خود شکر می‌کنند. آداب و رسوم و محصولاتی که در این جشن ارائه می‌شود، بسته به منطقه و باورهای برگزارکنندگان تفاوت دارد. برای نمونه، زرتشتیان بخش‌هایی از کتاب مقدس خود را می‌خوانند و مسلمانان نیز دعاهای مخصوصی را به جای می‌آورند.
در هر دو کشور، پهن کردن سفره‌ای شامل محصولاتی مانند انار، هندوانه، گلابی، لیموترش، انگور، سیب، برنج و گندم آیینی مشترک است. شرکت‌کنندگان همچنین غذاهای گوناگون، آجیل، شیرینی و نوشیدنی‌های ویژه آماده کرده و با موسیقی، آواز و رقص این روز را جشن می‌گیرند. این جشن‌ها که همه مردم بدون در نظر گرفتن سن و جنسیت در آن شرکت می‌کنند، با برنامه‌هایی مانند موسیقی، سرود، رقص، تئاتر و ورزش‌های محلی همچون کشتی همراه است. برپایی نمایشگاه گل و عرضه یا فروش صنایع دستی و محصولات مرتبط نیز بخشی از این مراسم است.
این سنت به شکل غیررسمی از طریق قصه‌گویی و مشارکت در برنامه‌ریزی و اجرای جشن‌ها به نسل‌های بعد منتقل می‌شود و مدارس و مراکز آموزش عالی نیز در این زمینه نقش دارند. مهرگان علاوه بر گرامیداشت طبیعت، با متحد کردن افراد با سنین، جنسیت‌ها، قومیت‌ها و مذاهب مختلف، موجب تقویت انسجام اجتماعی می‌شود.
مراسم مهرگان در ایران به صورت گسترده برگزار نمی‌شود، اما در تاجیکستان این جشن با شکوه فراوانی گرامی داشته می‌شود. کشاورزان، باغداران، دامداران، نوازندگان و صنعتگران محلی، برگزارکنندگان اصلی این آیین هستند که پیش از دوره اسلام نیز رواج داشته و امروزه توسط مسلمانان و زرتشتیان جشن گرفته می‌شود. از آنجا که این عنصر به «خدای مهر» نسبت داده می‌شود، نقش زنان در این مراسم برجسته و دارای کارکردهای ویژه‌ای است.
در تاجیکستان، برگزارکنندگان اصلی جشن، کشاورزان، باغداران، دامداران و صنعتگران از هر دو جنس هستند. این گروه‌ها در پایان فصل برداشت برای برگزاری جشن آماده می‌شوند. مسئولیت هدایت اجراکنندگان بر عهده فردی به نام «رئیس محله» است. علاوه بر رویدادهای محلی، جشن‌های بزرگ شهری نیز با مدیریت سازمان‌های مردم‌نهاد و جوامع محلی برگزار می‌شود.
در ایران، همه مردم حاملان و مجریان این عنصر فرهنگی محسوب می‌شوند. سالمندان با قصه‌گویی ارزش‌های آن را منتقل می‌کنند و زنان و دختران به پخت غذاهای سنتی می‌پردازند. هم‌زمان با جشن‌های روستایی، سازمان‌های مردم‌نهاد و بخش خصوصی نیز با حمایت نهادهای دولتی، جشن‌هایی را در مناطق شهری برگزار می‌کنند.
مراسم مهرگان برای ملت تاجیک هویتی برجسته دارد و دومین رویداد بزرگ این کشور است که با محیط زیست پیوند خورده و نماد اعتدال پاییزی محسوب می‌شود. در ایران، این عنصر به عنوان منبع همبستگی میان ایرانیان، به‌ویژه گروه‌های قومی مختلف، عمل می‌کند. این یکپارچگی به تقویت دوستی، صلح، مشارکت اجتماعی و فعالیت‌های بشردوستانه می‌انجامد. همچنین با حضور همه اعضای جامعه، برابری جنسیتی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد.
این آیین با اسناد بین‌المللی حقوق بشر و احترام متقابل میان جوامع سازگار است و ابعاد کلیدی آن به صلح، دوستی، مدارا و اخلاق زیست‌محیطی کمک می‌کند. هیچ‌یک از بخش‌های این مراسم مبتنی بر نژادپرستی یا دیدگاه‌های قوم‌گرایانه نیست و به تقویت همکاری و ارتباط میان جوامع، گروه‌ها و افراد می‌انجامد.
مهرگان به دلیل کمک به توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع نیز ارزشمند است. برگزاری این جشن به توسعه پایدار اجتماعی-اقتصادی، تشویق به کار کشاورزی، جذب گردشگر و ایجاد بستری برای تجارت و تبادل تجربه میان صنعتگران کمک می‌کند. این آیین همچنین مروج احترام به حقوق بشر، عدالت اجتماعی، برابری و انصاف بوده و هماهنگی میان انسان‌ها و طبیعت را تشویق می‌کند. بر اساس تفاسیر اساطیری، «مهر» خدای دوستی، صلح و حقیقت بوده و مردم ایران و تاجیکستان نیز این جشن را به عنوان نماد این ارزش‌ها می‌شناسند.
اقدامات حفاظتی
در پاسخ به پرسش یونسکو درباره اقدامات حفاظتی برای این عنصر فرهنگی، نقش جوامع در برنامه‌ریزی و اجرای این اقدامات تشریح شده است. انجمن دوستی ایران و تاجیکستان پیشنهاد برگزاری جشنواره مشترک مهرگان را ارائه داد که اولین دوره آن برای اکتبر ۲۰۲۳ در یزد برنامه‌ریزی شد.
همچنین پروژه‌های تحقیقاتی مشترکی میان دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی دو کشور، مانند دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و مؤسسه تحقیقات فرهنگ و اطلاعات تاجیکستان، برنامه‌ریزی شده است. دولت‌ها نیز با تخصیص بودجه و فراهم کردن فضا، از مشارکت جوامع محلی حمایت می‌کنند. تشویق متخصصان برای برگزاری آموزش‌های غیررسمی به جوانان، دوره‌های آنلاین و ترویج آموزش رسمی این عنصر در تمام مقاطع تحصیلی از دیگر اقدامات است.
اقدامات ترویجی، اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی
برای ترویج این آیین، فعالیت‌های تبلیغاتی جهت جذب جوانان به کشاورزی پایدار و موضوعات مرتبط تقویت می‌شود. انتشار و توزیع کتابچه، آلبوم عکس و محتوای چندرسانه‌ای توسط ناشران دولتی و خصوصی در دستور کار قرار دارد. معرفی این عنصر در رسانه‌های اجتماعی توسط جوامع محلی و پخش برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی با حضور کارشناسان نیز برای افزایش آگاهی عمومی انجام خواهد شد.
تحقیقات مشترک، مستندسازی با ابزارهای نوین دیجیتال، برگزاری همایش‌های ملی و بین‌المللی و ارتقای دانش جوامع محلی در زمینه مستندسازی دیجیتال از دیگر برنامه‌های ترویجی است.
حمایت و استراتژی‌های قانونی
تصویب مقررات و برنامه‌های راهبردی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برای حفاظت از این عنصر توسط نهادهای قانون‌گذار و اجرایی هر دو کشور پیش‌بینی شده است. همچنین معرفی یا به‌روزرسانی قوانین زیست‌محیطی، به‌ویژه در زمینه تغییرات اقلیمی و توسعه پایدار، از دیگر اقدامات خواهد بود.
مشارکت‌ها در تاجیکستان
در تاجیکستان، سازمان‌های مردم‌نهاد، مراکز فرهنگی و محققان مستقل در برنامه‌ریزی و اجرای این اقدامات مشارکت دارند. انجمن «کوه‌هوی پومیر» و سازمان «خورشید» آمادگی خود را برای همکاری‌های تحقیقاتی اعلام کرده‌اند. اعضای جوامع روستایی نیز پیشنهاد جذب جوانان به مدیریت پایدار کشاورزی و برگزاری دوره‌های آموزشی غیررسمی با حضور استادان پیشکسوت را داده‌اند.
مشارکت‌ها در ایران
در ایران نیز نمایندگان جوامع مختلفی در ارائه اقدامات حفاظتی نقش داشتند. انجمن سینمای جوانان ایران و خانه موسیقی ایران پروژه‌های ملی برای مستندسازی تاریخ شفاهی و موسیقی محلی مرتبط با این عنصر را در استان‌های یزد، کرمان و خراسان آغاز کرده‌اند. شورای عالی استان‌ها بستری برای تبادل تجربیات متخصصان فراهم کرده و انجمن ملی خیرین میراث فرهنگی نیز گروهی را برای تسهیل اجرای مراسم توسط نسل جوان اختصاص داده است.
منبع: مهر
