به گزارش وبسایت اخبار جهان به نقل از هم میهن، باربارا اسلاوین، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه جورج واشنگتن، در مقاله‌ای به بررسی آخرین تحولات پیرامون برنامه هسته‌ای ایران و روابط این کشور با ایالات متحده پرداخت.
در پی عدم موفقیت تلاش‌ها برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد که برجام را مدون کرده بود، ایران تهدید کرده است که همکاری خود را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نهاد ناظر هسته‌ای جهان، متوقف خواهد کرد. این امر، برنامه هسته‌ای ایران را وارد مرحله جدیدی از ابهام می‌کند، به ویژه با توجه به نامشخص بودن محل نگهداری حدود ۱۰۰۰ پوند اورانیوم غنی‌شده با سطح بالا و گزارش‌هایی مبنی بر احداث تاسیسات جدید که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هنوز از آن‌ها بازرسی نکرده است.
این وضعیت، احتمال اقدام نظامی جدید از سوی اسرائیل و ایالات متحده را افزایش می‌دهد، به خصوص اگر هر یک از آن‌ها تلاش‌هایی از سوی ایران برای بازسازی تاسیساتی که در جریان بمباران ماه ژوئن آسیب دیده‌اند، مشاهده کنند. در داخل ایران، برخی بر این باورند که تنها راه برای جلوگیری از حملات بیشتر، تولید سلاح هسته‌ای است.
از منظر روابط ایران و آمریکا، این تحولات بسیار ناامیدکننده به نظر می‌رسند. این اتفاقات، شکاف تازه‌ای در مسیر تلاش‌های پراکنده برای حل منازعه‌ای است که ریشه در انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ و سرنگونی شاه مورد حمایت ایالات متحده دارد. ایران تحت رهبری آیت‌الله روح‌الله خمینی، رهبر مسلمان شیعه، رویکرد “نه شرقی، نه غربی” را در برابر دو ابرقدرت آن زمان اتخاذ کرد، اما خصومت ویژه‌ای نسبت به ایالات متحده نشان داد و از گروگان‌گیری دیپلمات‌های آمریکایی حمایت کرد.
تلاش‌های پراکنده برای بهبود روابط، حتی پس از آزادی گروگان‌ها نیز با شکست مواجه شد، زیرا ایالات متحده در طول جنگ هشت ساله از عراق علیه ایران حمایت کرد. این درگیری با پذیرش آتش‌بس از سوی ایران به پایان رسید، پس از آنکه نیروی دریایی ایالات متحده به اشتباه یک هواپیمای مسافربری ایرانی را سرنگون کرد و تمامی ۲۹۰ سرنشین آن جان باختند. با وجود تلاش‌های هاشمی رفسنجانی، رئیس‌جمهور ایران در اوایل دهه ۱۳۷۰، از جمله اشاره به معاملات سودآور نفتی، ایالات متحده تحریم‌های بیشتری را علیه ایران اعمال کرد و این کشور را به دلیل حمایت از گروه‌های شبه‌نظامی ضداسرائیلی و ترور مخالفان در اروپا مجازات کرد. در سال ۱۳۷۶، انتخاب محمد خاتمی به عنوان رئیس‌جمهور، نویدبخش آغاز فصل جدیدی بود.
در سال ۱۳۷۷، محمد خاتمی در مصاحبه با کریستین امانپور، خبرنگار سی‌ان‌ان، ابراز امیدواری کرد که به تدریج دیوار ضخیم بی‌اعتمادی بین ایران و دولت آمریکا را تخریب کند؛ بی‌اعتمادی که ریشه در رفتارهای نادرست دولت‌های آمریکا داشت. اشاره خاتمی نه تنها به تحریم‌های اعمال‌شده بر ایران پس از سال ۱۳۵۷ بود، بلکه به زخم‌هایی اشاره داشت که ریشه در کودتای مورد حمایت سازمان سیا در سال ۱۳۳۲ داشت؛ کودتایی که محمد مصدق، نخست‌وزیر محبوب، را پس از ملی کردن شرکت نفت بریتانیا توسط مجلس، سرنگون کرد.
با این حال، بیست و هفت سال بعد، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور فعلی ایران، در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ۲۶ سپتامبر، به گروهی از دانشگاهیان و روزنامه‌نگاران گفت: «دیوار بی‌اعتمادی بین ما و ایالات متحده بسیار ضخیم و بسیار بلند است.» وی از این موضوع شکایت داشت که اسرائیل و ایالات متحده ایران را بمباران کردند، در حالی که ایران هنوز در تلاش بود تا از طریق مذاکره به توافق هسته‌ای جدیدی دست یابد. او همچنین اظهار داشت که در چهار دوره مذاکرات با استیو ویتکاف، نماینده رئیس‌جمهور دونالد ترامپ، توافقاتی حاصل می‌شد که در جلسه بعدی “از روی میز برداشته می‌شدند”. وی گفت: «امروز یک حرف می‌زنند، فردا با چیزی ۱۸۰ درجه متفاوت برمی‌گردند.»
در ابتدا، ویتکاف صرفاً بر جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای به شکلی قابل راستی‌آزمایی تاکید داشت. مقامات ایرانی همواره اعلام کرده‌اند که ساخت سلاح هسته‌ای توسط رهبر عالی ایران، آیت‌الله علی خامنه‌ای، ممنوع اعلام شده است. اما ویتکاف بعداً موضع خود را تغییر داد و خواستار توقف کامل غنی‌سازی در خاک ایران شد؛ خواسته‌ای که ایران بیش از ۲۰ سال است آن را رد کرده است. توافق دولت اوباما برای اجازه دادن به غنی‌سازی در سطح پایین بود که برجام را تسهیل کرد.
رئیس‌جمهور ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری خود، در سال ۱۳۹۷، به طور یک‌جانبه از این توافق خارج شد، با وجود اینکه ایران به آن پایبند بود. پس از یک سال، ایران شروع به عبور از محدودیت‌های تعیین‌شده، هم در میزان و هم در سطح غنی‌سازی اورانیوم کرد، تا جایی که به اندازه کافی مواد هسته‌ای برای ساخت حدود ۱۰ سلاح هسته‌ای را در اختیار داشت. اگرچه اورانیوم غنی‌شده ایران اکنون زیر چندین تن آوار مدفون شده است، اما بدون بازرسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تعیین محل دقیق آن صرفاً با استفاده از ماهواره و جاسوسی دشوار خواهد بود.
فراتر از مسئله هسته‌ای، ایالات متحده و ایران مدت‌هاست بر سر حمایت ایران از گروه‌های شبه‌نظامی غیردولتی و به ویژه خصومت این کشور با اسرائیل، در تقابل بوده‌اند. بسیاری از این گروه‌ها، از جمله حماس و حزب‌الله، در پی اقدامات اسرائیل پس از حمله حماس در ۷ اکتبر، به شدت تضعیف شده‌اند. سوریه، متحد قدیمی ایران، نیز اکنون تحت کنترل رژیمی با رهبری سنی قرار دارد. در این شرایط، به نظر می‌رسد مقامات آمریکایی و اسرائیلی بر این باورند که جمهوری اسلامی ایران دیگر تهدید چندانی محسوب نمی‌شود. ترامپ هفته گذشته در سازمان ملل متحد بار دیگر ادعای خود را تکرار کرد که برنامه هسته‌ای ایران “کاملاً نابود” شده است: «ما کاری کردیم که ۲۲ سال بود می‌خواستند انجام شود.»
در حالی که ایالات متحده تنها تاسیسات هسته‌ای را هدف قرار داد، اسرائیل به ساختمان‌های مسکونی، یک زندان ایرانی و شبکه تلویزیون ملی ایران نیز حمله کرد. این حملات، علاوه بر مقامات نظامی و دانشمندان هسته‌ای، جان صدها غیرنظامی را نیز گرفت. خود پزشکیان نیز در حمله‌ای که به نظر می‌رسید هدف آن حذف مقامات ارشد دولت ایران و تخریب ساختار سیاسی بوده است، آسیب جزئی دید. با این حال، رئیس‌جمهور و رهبر ایران در قدرت باقی ماندند، نظام به سرعت ژنرال‌های ترورشده را جایگزین کرد و ایرانی‌ها نیز، با وجود نارضایتی‌های خود از حاکمان، در برابر این حملات متحد شدند. پزشکیان در دیدار خود با دانشگاهیان و روزنامه‌نگاران، اسرائیل را متهم کرد که منطقه را بی‌ثبات کرده، در غزه مرتکب نسل‌کشی شده و قوانین بین‌المللی را نقض می‌کند. پزشکیان با اشاره به حمایت ایالات متحده از اسرائیل، گفت که حرف‌های آمریکا درباره حقوق بشر و دموکراسی، “شعارهایی توخالی” هستند: «شمایید که دارید دنیا را به آتش می‌کشید. بس کنید! بس کنید!»
وزارت خارجه آمریکا در واکنش به اجرایی شدن دوباره تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران در شنبه شب، اعلام کرد که “دیپلماسی هنوز یکی از گزینه‌هاست”. با این حال، عدم تقارن بین ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای و ایالات متحده به عنوان یک قدرت جهانی، مدت‌هاست که تلاش‌ها برای حل اختلافات به شکلی که حیثیت ایران حفظ شود را با شکست مواجه کرده است. پزشکیان اذعان کرد که بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، که بیشتر بر نقل و انتقال تسلیحات تأثیر می‌گذارند اما محدودیت‌های جدیدی را نیز بر افراد و ترتیبات تجاری اعمال می‌کنند، مشکلات بیشتری را برای کشورش ایجاد خواهد کرد؛ کشوری که هم‌اکنون نیز از مشکلات اقتصادی متعددی از جمله تورم بالا، بیکاری و کمبود آب و برق رنج می‌برد. با این حال، وی تاکید کرد که حمله به ایران اثر معکوس داشته و ایران در برابر قلدری تسلیم نخواهد شد.
از زمان خروج ایالات متحده از برجام، ایران بر ترمیم روابط با رقبای منطقه‌ای، از جمله عربستان سعودی، متمرکز شده است و همچنین به دنبال تقویت روابط خود با چین، به عنوان یک قدرت نوظهور جهانی است که از اشتباهات ایالات متحده در مورد غزه و تجارت بین‌المللی سود برده است. پزشکیان اذعان داشت: «بزرگترین چالش، اختلافات سیاسی داخلی است. اگر بتوانیم بر آن‌ها غلبه کنیم، می‌توانیم در کار با همسایگان موفق باشیم.» وی در رابطه با روابط با ایالات متحده گفت: «صداقت و حسن نیت‌تان را نشان دهید، ما دو قدم رو به جلو بر خواهیم داشت. ما را بزنید، ما هم شما را می‌زنیم.»
منبع : هم میهن
