به گزارش وبسایت اخبار جهان به نقل از صبح ساحل، در این مقاله به بررسی قدمت زمین‌شناسی جزیره قشم، روند ثبت آن به عنوان ژئوپارک، تاریخچه این ثبت و تعداد ژئوسایت‌های موجود در آن پرداخته می‌شود.
حرکات تکتونیکی مرتبط با کمربند زاگرس و فرآیندهای تراکمی و فشاری، نقش مهمی در شکل‌گیری ساختارهای امروزی قشم و چین‌خوردگی‌های آن داشته‌اند. جزیره قشم که بخش جنوبی فلات ایران و قسمتی از زاگرس جنوبی محسوب می‌شود، دارای لایه‌های رسوبی و سنگی است که هر لایه نمایانگر یک بازه زمانی و محیط رسوب‌گذاری خاص است. این توالی‌ها و سازندهای زمین‌شناسی در قشم به دوران بسیار کهنی باز می‌گردند و قدمت مواد زمین‌شناسی منطقه از دوران حاضر تا حدود 500 میلیون سال پیش را شامل می‌شود. غار نمکدان به طور خاص مربوط به قدیمی‌ترین سازند هرمز است که حدود 550 میلیون سال پیش تشکیل شده است.
در انتخاب یک منطقه به عنوان ژئوپارک، چندین شاخصه اهمیت دارد. اولین شاخصه، وجود پدیده‌های زمین‌شناسی منحصربه‌فرد است که برای جامعه زمین‌شناسی به منظور تفسیر گذشته زمین و تغییرات آن، اهمیت بین‌المللی دارد. یکی از شگفتی‌های طبیعی و رخدادهای زمین‌شناسی در جزیره قشم، گنبدهای نمکی نمکدان یا غار نمکی نمکدان است که به عنوان یکی از طولانی‌ترین غارهای نمکی دنیا شناخته می‌شود. نمکدان یکی از ژئوسایت‌های کلیدی و علمی-بین‌المللی قشم به شمار می‌رود و گنبد نمکی و غار نمکی از نظر علمی و میراث زمین‌شناسی، ارزش ویژه‌ای دارند.
دومین شاخصه، مناظر فرسایشی و ژئومورفولوژی جذاب یا به بیانی دیگر، چهره خاص طبیعت حاصل از پدیده‌های ریخت زمین‌شناسی است. دره‌ها و تنگه‌های فرسایشی، نمونه‌های برجسته‌ای از نیروهای فرسایشی و شکل‌گیری سطح زمین هستند که از جمله این موارد می‌توان به دره ستاره‌ها، تنگه چاهکوه و دره تندیس‌ها در قشم اشاره کرد.
سومین شاخصه، تنوع زیستی و ارزش‌های طبیعی است. ژئوپارک قشم دارای تنوع زیستی بالایی است، از جمله جنگل‌های حرا (مانگرو)، سواحل تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها، زیستگاه دلفین‌ها و پرندگان مهاجر. این اکوسیستم‌ها، جزیره را از منظر تنوع گونه‌ای، ژنتیکی و زیستگاهی خاص می‌کنند.
چهارمین شاخصه، میراث فرهنگی و تاریخی آن منطقه است. مکان‌های تاریخی مانند تمسنتی، کوشه، لافت، طبل، قلعه پرتغالی‌ها و سازه‌ها و سنت‌های محلی که پیوند میان انسان و محیط طبیعی را نشان می‌دهند، قشم را از این منظر به محدوده‌ای غنی تبدیل کرده‌اند. این ترکیب زمین‌شناسی ارزشمند، طبیعت بکر و میراث فرهنگی باعث شد که قشم برای حفاظت علمی، آموزشی و توسعه گردشگری به عنوان ژئوپارک انتخاب شود.
ایده ژئوپارک در سطح بین‌المللی از اوایل سال 2000 میلادی رواج یافت و قشم یکی از نخستین ژئوپارک‌های خاورمیانه بود که در اوایل دهه 1380 (حدود 2006 میلادی)، محدوده‌ای حدود 300 کیلومتر مربع در غرب جزیره به ثبت در شبکه جهانی (GGN) رسید.
در اردیبهشت 1396، محدوده ژئوپارک گسترش یافت و به ثبت رسمی یونسکو به عنوان «UNESCO Global Geopark» رسید و کل جزیره قشم به همراه جنگل‌های حرا در شمال و جزیره هنگام در جنوب به محدوده ژئوپارک افزوده شدند. تاریخ رسمی ثبت در پرونده یونسکو 2017 است.
به بیان دقیق‌تر، ژئوپارک اکنون تمام جزیره قشم را در بر می‌گیرد و شامل اکوسیستم‌های ساحلی، تالابی و جزایر کوچک مجاور می‌شود. یونسکو وسعت ژئوپارک قشم را 206,300 هکتار (معادل 2,063 کیلومتر مربع) ثبت کرده است.
ژئوسایت‌ها در بسیاری از ژئوپارک‌های دنیا با «G+» شماره‌گذاری می‌شوند که مخفف Geo یا Geosite است و نشان می‌دهد که این نقطه یا مکان، یک سایت زمین‌شناسی است. جزیره قشم دارای 38 ژئوسایت است که به ترتیب زیر شماره‌گذاری شده‌اند:
G01 – دره ستاره‌ها
G02 – کورکوراکوه
G03 – بام قشم
G04 – دره تندیس‌ها
G05 – دره شور
G06 – تنگه چاهکوه
G07 – نمکدان
G08 – تنگه کریان
G09 – موزه ژئوپارک جهانی قشم
G10 – سرنخ
G11 – ساحل کارگه
G12 – دیواره قاضی
G13 – تنگه عالی
G14 – بصیرا
G15 – جزایر ناز
G16 – چاکاویر
G17 – ژئو لینک (Geolink)
G18 – باسعیدو
G19 – خلیج دیرستان
G20 – جنگل حرا
G21 – ساحل تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها
G22 – صخره خرچنگ‌ها
G23 – شهر لافت
G24 – تالاب پرندگان دوکوهک
G25 – غار خربس
G26 – کوه کالنگی
G27 – جزیرتو
G28 – دوکلان
G29 – پارک موزهٔ گوران
G30 – قلعه پرتغالی‌ها
G31-G35 – جزیره هنگام
G36 – سهیلی
G37 – زیرانگ
G38 – هلر
منبع : صبح ساحل
