به گزارش وبسایت اخبار جهان به نقل از خبرگزاری مهر، در دنیای امروز که تجارت بین‌المللی به طور پیوسته در حال گسترش است، گمرکات کشورهای مختلف با دو چالش مهم و هم‌زمان مواجه هستند: از یک سو، نیاز به ترخیص سریع کالاها و از سوی دیگر، ضرورت اعمال نظارت دقیق و کارآمد. با توجه به پردازش بیش از ۱ میلیارد و دویست میلیون اظهارنامه در گمرکات جهان در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴، ایجاد تعادل بین تسهیل تجارت و تضمین امنیت باید در صدر برنامه‌های دولت‌ها قرار گیرد.
بر اساس گزارش سازمان گمرک جمهوری اسلامی ایران، در سال ۱۴۰۳، حدود ۳۹ میلیون تن کالا وارد کشور شده و حدود ۲۲ میلیون تن کالا به صورت ترانزیت خارجی از کشور عبور کرده است. این حجم از واردات و ترانزیت که رشد قابل توجهی نسبت به سال قبل داشته است، نشان می‌دهد که توجه بیشتر به گمرکات و بهبود عملکرد آن‌ها می‌تواند منافع اقتصادی و امنیتی فراوانی را برای کشور به همراه داشته باشد.
بازرسی دقیق و کامل محموله‌های وارداتی، رکن اساسی در حفظ امنیت و سلامت اقتصادی کشور است. مسئولان و رهبر انقلاب بارها بر لزوم بازرسی حداقلی کانتینرها در گمرکات و بنادر تأکید کرده‌اند، که این موضوع نشان‌دهنده وجود مشکلاتی در سیستم بازرسی سنتی است. این نقص نظارتی می‌تواند یکی از دلایل افزایش قاچاق کالا از مبادی رسمی کشور باشد. حادثه بندر شهید رجایی هشداری بود برای مسئولان تا نظارت بر گمرکات مرزی را جدی‌تر بگیرند. حتی برخی کارشناسان معتقدند که بخشی از تجهیزات مورد استفاده در ساخت پهپادها در جنگ ۱۲ روزه، از طریق گمرک قاچاق شده است.
بر اساس قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، وزارت اقتصاد و دارایی و وزارت راه و شهرسازی موظف‌اند تا با تجهیز مبادی ورودی و خروجی به امکانات فنی مناسب، دقت بازرسی‌ها را افزایش داده و زمان توقف کالاها را کاهش دهند. همچنین، گمرک ایران طبق قانون امور گمرکی، موظف به استفاده از فناوری‌ها و تجهیزات نوین بازرسی است. به همین منظور، دولت در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا گمرکات کشور را به دستگاه‌های X-Ray مجهز کند و بر تولید داخلی این دستگاه‌ها تمرکز داشته باشد. با این حال، آمارها نشان می‌دهد که پیشرفت در این زمینه بسیار کند بوده و تولید X-Ray های کانتینری، علاوه بر کمیت پایین، با مشکلاتی مانند کیفیت و عقب‌ماندگی از دانش روز دنیا مواجه است.
در دنیای تجارت بین‌المللی، فرایندهای مربوط به کنترل و ترخیص کالا از گمرک برای کسب‌وکارها بسیار مهم است. بازرسی‌های گمرکی با استفاده از دستگاه‌های اسکنر، تحولی بزرگ در حمل‌ونقل ایجاد کرده است، زیرا این دستگاه‌ها امکان بررسی سریع، دقیق و غیرتهاجمی محموله‌ها را فراهم می‌کنند. اسکنرها با هدف اطمینان از رعایت مقررات واردات، شناسایی کالاهای ممنوعه، تأیید صحت اظهارنامه‌ها و شناسایی تهدیدات امنیتی، محتویات محموله‌ها را ارزیابی می‌کنند. استفاده از این اسکنرها باعث افزایش دقت و شفافیت در فرایندهای گمرکی می‌شود، از تأخیر در زنجیره تأمین جلوگیری می‌کند و با ایجاد تعادل بین تسهیل تجارت و امنیت، ضمن حفظ منافع ملی، از مزایای تجارت بین‌المللی بهره‌مند می‌شود.
بر اساس آخرین آمار سازمان جهانی گمرک، آمریکای شمالی با حدود ۴۲ درصد سهم بازار، در سال ۲۰۲۴ پیشتاز بازار اسکنرها بوده است. پیش‌بینی می‌شود که آسیا و اقیانوسیه در سال‌های آینده با رشد چشمگیری مواجه شوند که این رشد ناشی از اقتصادهای نوظهوری مانند چین و هند است.
اسکنرها انواع مختلفی دارند، از جمله اسکنرهای ثابت، قابل حمل، سیار و چمدانی. برخی از این مدل‌ها برای استفاده در راه‌آهن و فرودگاه‌ها طراحی شده‌اند. در این میان، اسکنرهای کامیونی و کانتینری که از اشعه ایکس استفاده می‌کنند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. در حال حاضر، حدود ۶۰ درصد از سهم بازار مربوط به اسکنرهای اشعه ایکس ثابت و قابل حمل و ۴۰ درصد مربوط به اسکنرهای سیار است که تقاضا برای این نوع اسکنرها با رشد سالانه ۷ درصد رو به افزایش است. اسکنرهای ثابت به دلیل نیاز به تجهیزات، فضای کافی و محوطه پارکینگ، نیازمند سرمایه‌گذاری بیشتری هستند، اما اسکن عمیق و واضح آن‌ها این هزینه را توجیه می‌کند. اسکنرهای قابل حمل هزینه کمتری دارند، اما فرایند جابه‌جایی و نصب آن‌ها ممکن است تا ۸ هفته طول بکشد. اسکنرهای سیار به دلیل سرعت عمل و هزینه کمتر، محبوبیت بیشتری پیدا کرده‌اند و می‌توانند به سرعت در مکان‌های مختلف مستقر شوند و در جاده‌ها برای شناسایی مواد مخدر و تجهیزات خطرناک مورد استفاده قرار گیرند.
در نسل جدید این دستگاه‌ها، از هوش مصنوعی و یادگیری ماشین برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها استفاده می‌شود که این امر باعث افزایش دقت اسکن و کاهش احتمال خطای انسانی می‌شود. هوش مصنوعی با کاهش هزینه‌های عملیاتی و ارائه تصاویر و تحلیل‌های کاربردی، یک سیستم غربالگری دقیق‌تر، کارآمدتر و قوی‌تر را ایجاد می‌کند.
با توجه به اینکه حمل‌ونقل زمینی و دریایی به ترتیب حدود ۲۸ و ۵۲ درصد از ارزش کل کالاهای معامله شده در جهان را تشکیل می‌دهند، ایران با موقعیت جغرافیایی خود می‌تواند با تسهیل تجارت از طریق استفاده از اسکنرها و سامانه‌های مرتبط، علاوه بر ترانزیت بین‌المللی، به بهبود کسب‌وکارها و زنجیره تأمین محصولات کمک کند. ایجاد یک کلان‌داده با استفاده از سیستم خودکار کنترل وزن و ابعاد خودرو، ثبت خودکار پلاک و کد کانتینر، سیستم نظارت تصویری، اطلاعات اسکنرها و اظهارنامه‌ها می‌تواند به بهبود تجارت کمک کند. همچنین، استفاده از مهر و اظهارنامه الکترونیکی در ترانزیت‌های خارجی باعث افزایش سرعت ترخیص خواهد شد.
ایران باید امنیت در مرزها را به یک اولویت ملی تبدیل کند. تجهیز گمرکات و بنادر کشور نیازمند سرمایه‌گذاری زیادی است، اما دستیابی به امنیت و سلامت اقتصادی این سرمایه‌گذاری را توجیه می‌کند. استفاده از قراردادهای پیمانکاری مانند BOT و BOO می‌تواند این هزینه اولیه را کاهش دهد.
تجهیز گمرکات کشور به دستگاه‌های ایکس – ری داخلی، یکی از اهداف دولت‌ها بوده است. با این حال، عملکرد تولیدکنندگان داخلی در این زمینه چندان موفق نبوده است. بر اساس گزارش سازمان اداری و استخدامی کشور، از ۱۳ دستگاه ایکس – ری کامیونی و کانتینری مورد نیاز کشور در سال ۱۴۰۳، تنها ۲ دستگاه توسط شرکت‌های داخلی ساخته و تحویل داده شده است. علاوه بر کمیت پایین، کیفیت پایین ساخت و پشتیبانی فنی این دستگاه‌ها نیز به یک معضل بزرگ تبدیل شده است.
همیشه این سوال مطرح بوده است که آیا باید به واردات تکیه کرد یا به تولید داخلی؟ واردات این دستگاه‌ها به دلیل تحریم‌ها با چالش‌هایی مواجه است، اما می‌توان با مونتاژ یا واردات از طریق کشورهای ثالث این مشکل را حل کرد. اگر سرمایه‌گذاری به درستی انجام شود، تجهیز گمرکات کشور باید در اولویت قرار گیرد. استفاده از فناوری‌های نوین نظارت خودرو و کانتینر، دیگر یک مزیت نیست، بلکه یک ضرورت برای حفظ امنیت داخلی و سلامت اقتصادی کشور است.
گمرک تنها متولی این امر نیست و وزارت راه و شهرسازی، سازمان ملی استاندارد و سازمان بنادر نیز در تجهیز گمرکات نقش دارند. آقای دکتر سید علی مدنی‌زاده، کاهش زمان ترخیص، هوشمندسازی و تجهیز گمرکات به دستگاه‌های آشکارساز را از برنامه‌های وزارت خود اعلام کرده‌اند. اما سوال اینجاست که چرا با وجود دستگاه‌های اشعه ایکس کانتینری ساخت داخل که پس از گذشت پنج سال هنوز به دلیل کیفیت پایین مورد تایید گمرک قرار نگرفته‌اند و عملکرد نامطلوب دستگاه مستقر در گمرک اینچه‌برون، مجوز واردات نمونه‌های خارجی باکیفیت صادر نمی‌شود؟
سیاست‌گذاران باید با توجه به تجربیات خود، یکی از دو مسیر خودکفایی یا تکیه بر واردات را انتخاب کنند. در صورت ادامه مسیر فعلی، دولت باید راهبرد اصلی خود را بر تحول بنیادین در صنعت داخلی متمرکز کند و با اتخاذ سیاست‌های حمایتی هدفمند، ضمن ارتقای کیفی تولیدکنندگان، چالش‌های امنیتی ناشی از وابستگی به فناوری خارجی را کاهش دهد. این امر نیازمند شناخت توان واقعی تولیدکنندگان و تعهد آن‌ها نسبت به کیفیت، تیراژ و پشتیبانی فنی دستگاه‌ها است. مسیر دیگر، تمرکز بر واردات دستگاه‌های ایکس – ری خارجی است که با خرید یا مونتاژ این دستگاه‌ها می‌توان به سرعت تمام گمرکات کشور را تجهیز کرد.
این چالش‌ها در حالی مطرح می‌شود که این نواقص گسترده، علاوه بر ایجاد اختلال در فرایند ترخیص کالا و افزایش زمان توقف کانتینرها، می‌تواند منجر به نقص در کنترل و بازرسی دقیق محموله‌ها و تهدید امنیت ملی و اقتصادی کشور شود.
منبع : خبرگزاری مهر
