به گزارش اخبار جهان به نقل از خالد رسول پور، درک منظور دکتر مصدق از واژه “جهنم” در سخنرانی‌هایش نیازمند بررسی دقیق‌تر است. او بیشتر بر هزینه‌های گزاف، بازدهی ناچیز و عدم ارتباط مسیر شمال-جنوب با شهرهای بزرگ و مراکز مهم کشور تاکید داشت. حتی با شدیدترین تفاسیر هم نمی‌توان این مسیر را “جهنم” نامید. این واژه، در تضاد با “بهشت”، به یکباره از زبان او جاری شد و پانزده سال بعد به حقیقت پیوست: متفقین (شوروی، آمریکا و انگلیس) به دلیل اهمیت این مسیر حیاتی و برای کمک به شوروی علیه آلمان هیتلری، به ایران حمله کردند، آن را اشغال و رضا شاه را عزل و تبعید نمودند. از دیدگاه رضا شاه، بنیان‌گذار این مسیر، “جهنم” چه معنایی جز این می‌توانست داشته باشد؟
اگرچه اشغال ایران توسط متفقین در شهریور ۱۳۲۰ دلایلی همچون نقش نفت ایران در جنگ، نزدیکی دولت رضا شاه به آلمان و حضور و نفوذ آلمانی‌ها در ایران داشت، اما بدون وجود راه کمک‌رسانی به شوروی از طریق ایران، قطعاً تجاوز و اشغال ایران یا به تعویق می‌افتاد یا کم‌عمق‌تر می‌شد و احتمالاً به برکناری شاه منجر نمی‌شد.
با این حال، دولت ایران قبلاً بی‌طرفی خود را در جنگ اعلام کرده و تقریباً تمام آلمانی‌های شاغل در ایران را اخراج کرده بود و به خواسته‌های متفقین تن داده بود. اما وجود راه‌آهن شمال-جنوب ایران، به عنوان نزدیک‌ترین، مقرون‌به‌صرفه‌ترین و امن‌ترین مسیر کمک‌های تسلیحاتی به شوروی، اشغال ایران و تصرف کامل این مسیر را اجتناب‌ناپذیر ساخت. سه کشور بزرگ، پس از تظاهرات دیپلماتیک، به ایران حمله کردند و رضا شاه را که می‌خواست کشور را از جنگ دور نگه دارد، عزل و به آفریقای جنوبی تبعید نمودند. اگر درایت محمدعلی فروغی و یارانش نبود، شاید حتی سلطنت پهلوی نیز سقوط می‌کرد. برخلاف برخی اظهارات مبنی بر انکار یا کم‌اهمیت جلوه دادن نقش “کریدور ایران” در پیروزی متفقین، این مسیر نقش تعیین‌کننده‌ای در جنگ داشت، به طوری که ۴۵ درصد کمک‌های آمریکا به شوروی از این طریق ارسال شد. کارشناسان نظامی معتقدند که بدون این کمک‌ها، شوروی ۱۲ تا ۱۸ ماه دیرتر می‌توانست آلمان را عقب براند و احتمال سقوط مسکو وجود داشت. ایران به “پل پیروزی” متفقین در جنگ جهانی دوم تبدیل شد و این جایگاه ناخواسته، به لطف “راه‌آهن شمال-جنوب” به دست آمد: دستاورد جنجالی رضا شاه، که برای او به “جهنم” تبدیل شد، همانطور که محمد مصدق پانزده سال قبل پیش‌بینی کرده بود.
منبع: خالد رسول پور
