به گزارش وبسایت اخبار جهان به نقل از خبرگزاری مهر، جایزه نوبل ادبیات چیزی فراتر از یک افتخار است. این جایزه می‌تواند یک نویسنده گمنام را به شهرت جهانی برساند، فروش کتاب‌هایش را چند برابر کند و آثار او را به زبان‌های متعدد ترجمه کند. نویسندگانی مانند آلبر کامو، گابریل گارسیا مارکز و تونی موریسون پس از دریافت این جایزه، نه تنها در دنیای ادبیات ماندگار شدند، بلکه صدای فرهنگ‌ها و مسائل انسانی را به گوش جهانیان رساندند.
این جایزه که شامل مدال، دیپلم و مبلغی حدود یک میلیون دلار است، زندگی حرفه‌ای برنده را دگرگون می‌کند. فرصت‌های جدیدی مانند سخنرانی‌ها و قراردادهای نشر برای نویسنده فراهم می‌شود و گاهی بحث‌های جهانی درباره ادبیات، سیاست و فرهنگ را به راه می‌اندازد. اما دلیل اهمیت این جایزه چیست؟ چرا هر سال پیش‌بینی برنده آن تا این حد هیجان‌انگیز است و چرا برخی از بزرگ‌ترین نویسندگان تاریخ با وجود تأثیرگذاری فراوان، هرگز آن را دریافت نکرده‌اند؟ در دنیای پر از چالش امروز، جایزه نوبل چه نقشی دارد و چه کسی شایسته دریافت آن در سال جاری است؟ این‌ها پرسش‌هایی است که محققان ادبیات از زوایای مختلف به آن‌ها می‌پردازند.
دیدگاه محققان درباره جایزه نوبل
عدنان محموتوویچ، استاد ادبیات دانشگاه استکهلم، معتقد است که باید هم بر تخصص تمرکز کرد و هم به دنبال وسعت نظر بود. او می‌گوید: «گفت‌وگو درباره جایزه نوبل، تا حدی گفت‌وگویی درباره هویت ما به‌عنوان سوئدی و هدفمان در جهان است.»
ماریا ترجلینگ و بو جی. اکلوند، دو محقق دیگر از همین دانشگاه، نیز نظرات خود را بیان کرده‌اند. ترجلینگ معتقد است معرفی برنده، همه را با یک رویداد غیرمنتظره مواجه می‌کند که زمینه را برای بحث‌های گسترده‌تر فراهم می‌سازد. با این حال، هر دو محقق توافق دارند که جایزه نوبل تأثیر مستقیم کمی بر تحقیقات ادبی دارد و اهمیت اصلی آن، جلب توجه عمومی به ادبیات است.
ترجلینگ درباره برنده موردعلاقه خود می‌گوید: «دوست دارم از تصمیم کمیته نوبل شگفت‌زده شوم. تصور کنید اگر این جایزه به یک نویسنده علمی-تخیلی مانند ان. کی. جمیسین یا نندی اوکورافور داده شود، بسیار هیجان‌انگیز خواهد بود و افق‌های جایزه را گسترش می‌دهد.» او همچنین ابراز امیدواری کرد آن کارسون از کانادا برنده این جایزه شود. اکلوند نیز معتقد است که اکنون آخرین فرصت برای تقدیر از نسل نویسندگان بزرگ پست‌مدرن آمریکایی است و توماس پینچون را نمونه بارز این نسل می‌داند.
ماریا ترجلینگ در ادامه به هلن سیکسو، نویسنده فرانسوی-الجزایری، اشاره می‌کند و می‌گوید: «او با دقت به جنبه‌های پرطنین زبان گوش می‌دهد و امکانات معنایی جدیدی خلق می‌کند که درک ما را از جهان گسترش می‌دهد.» او همچنین امیدوار است نام‌هایی مانند الی اسمیت یا میرچا کارتارسکو در میان برندگان احتمالی باشند.
جایزه نوبل در دنیای آشوب‌زده
عدنان محموتوویچ بر بعد سیاسی جوایز ادبی و نقش جایزه نوبل در دنیای امروز تأکید می‌کند. او این سؤال را مطرح می‌کند که جوایز ادبی در دورانی که با شکاف‌های اجتماعی، نقض حقوق بشر و چالش‌های جهانی روبه‌رو هستیم، واقعاً چه نقشی ایفا می‌کنند.
همزمان، مانند هر سال، گمانه‌زنی‌ها و شرط‌بندی‌ها برای جایزه نوبل ادبیات ۲۰۲۵ آغاز شده است. در فهرست امسال، بسیاری از چهره‌های آشنای سال‌های اخیر دیده می‌شوند. جرالد مورنین در صدر فهرست قرار دارد، در حالی که کان ژو، که پیش‌تر در رتبه‌های بالا بود، اکنون از پنج نفر اول خارج شده است. مارگارت اتوود نیز افت قابل توجهی داشته، اما حضور الکسیس رایت و کریستینا ریورا گارزا در رتبه سوم غافلگیرکننده است. هاروکی موراکامی نیز مانند همیشه در فهرست‌ها حضور دارد. با این حال، هیچ‌کس نمی‌تواند با اطمینان برنده را پیش‌بینی کند. سال گذشته هان کانگ با ضریب ۳۳ به یک برنده شد که نشان می‌دهد هر اتفاقی ممکن است.
شانس برندگان احتمالی نوبل ادبیات
فهرست شانس‌ها کمتر از یک هفته مانده به اعلام جایزه به شرح زیر است:
جرالد مورنان: ۱/۵
لاسلو کراسناهورکای: ۱/۶
کریستینا ریورا گارزا: ۱/۹
هاروکی موراکامی – میرچا کارتارسکو – توماس پینچون: ۱/۱۱
کان ژو، انریکه ویلا ماتاس، میشل اولبک: ۱/۱۴
الکسیس رایت، جامائیکا کینکید: ۱/۱۷
آن کارسون، سزار آیرا، کالم توئیبین، کارل فرود تیلر: ۱/۱۹
ارسی سوتیروپولوس، پیتر ناداس، پیر میشون، رائول زوریتا: ۱/۱۹
کارل اووه کناسگارد: ۱/۲۱
هل هله، ایزابل آلنده، کو اون، میلتون هاتوم، یوکو تاوادا: ۱/۲۴
النا پونیاتوسکا، هومرو آریجیس: ۱/۲۹
جویس کارول اوتس، لودمیلا اولیتسکاجا: ۱/۲۹
مارگارت اتوود: ۱/۳۴
پل سیمون، استیون کینگ: ۱/۴۹
یک نامزد جدید و غیرمنتظره
به‌تازگی مطبوعات سوئد از کریستیان کراخت، نویسنده سوئیسی، به‌عنوان یک گزینه جدی برای دریافت جایزه نوبل نام برده‌اند. این گمانه‌زنی پس از حضور این نویسنده ۵۸ ساله در نمایشگاه کتاب گوتنبرگ سوئد تقویت شد؛ زیرا هنگام سخنرانی او، چند عضو آکادمی سوئد در ردیف اول حضور داشتند.
بیورن ویمن، منتقد فرهنگی روزنامه سوئدی داگنز نیهتر، این اتفاق را یک نشانه اساسی دانست. او معتقد است پس از اهدای جایزه ۲۰۲۴ به هان کانگ، نویسنده‌ای از کره جنوبی، امسال آکادمی ممکن است دوباره به سراغ یک نویسنده مرد اروپایی برود. به گفته ویمن، کریستیان کراخت با توانایی نوشتاری بالا و سبکی جهان‌وطنی، گزینه‌ای بی‌نقص است. کراخت، متولد ۱۹۶۶، جوایز معتبری همچون جایزه کتاب سوئیس را در کارنامه دارد و رمان «امپراتوری» او یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌ها در آلمان بود. از او به‌عنوان نویسنده‌ای یاد می‌شود که اسطوره‌های فرهنگ غرب را با طنز و عمق بازتفسیر می‌کند. رمان «۱۹۷۹» تنها کتابی است که از او به فارسی ترجمه شده است.
دلایل اهمیت جایزه نوبل
اهمیت نوبل ادبیات چند دلیل اصلی دارد. نخست اینکه به نویسندگان اعتبار جهانی می‌بخشد و نام آن‌ها را در تاریخ ادبیات در کنار بزرگان ثبت می‌کند. این اعتبار، خوانندگان جدیدی را به آثار نویسنده جذب می‌کند. برای مثال، پس از برنده شدن آلیس مونرو در سال ۲۰۱۳، داستان‌های کوتاه او در سراسر جهان مورد توجه قرار گرفت.
دوم، نوبل می‌تواند صدای نویسندگان کشورهای کمتر شناخته‌شده را به گوش جهانیان برساند. نویسندگانی مانند ووله سویینکا از آفریقا یا مو یان از آسیا از طریق این جایزه به صحنه جهانی معرفی شدند. با این حال، انتخاب‌های بحث‌برانگیز مانند باب دیلن در سال ۲۰۱۶ یا وینستون چرچیل در سال ۱۹۵۳ نشان می‌دهد که گاهی معیارهای غیرادبی نیز در این جایزه نقش دارند.
جذابیت پیش‌بینی برنده
هیجان پیش‌بینی برنده نوبل از چند عامل نشئت می‌گیرد. اول، روند انتخاب کاملاً محرمانه است و این رازآلود بودن، گمانه‌زنی را به یک بازی فکری تبدیل می‌کند. سایت‌های شرط‌بندی اغلب اشتباه می‌کنند، همان‌طور که در سال‌های برنده شدن پاتریک مودیانو یا سوتلانا الکسیویچ کمتر کسی آن‌ها را پیش‌بینی کرده بود.
دوم، این پیش‌بینی‌ها فرصتی برای بحث درباره ادبیات جهانی فراهم می‌کند. مردم حدس می‌زنند که آیا آکادمی بر منطقه‌ای خاص یا موضوعاتی مانند حقوق بشر تمرکز خواهد کرد. سوم، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به این هیجان دامن می‌زنند. در واقع، پیش‌بینی نوبل به یک جشن جهانی ادبیات تبدیل شده که مردم را به خواندن و گفت‌وگو تشویق می‌کند.
بزرگانی که نوبل نبردند
بسیاری از نویسندگان بزرگ تاریخ مانند لئو تولستوی، جیمز جویس، مارسل پروست، ویرجینیا وولف، فرانتس کافکا و جورج اورول هرگز این جایزه را دریافت نکردند. دلایل این موضوع پیچیده است. اول، معیارهای آکادمی سوئدی گاهی سیاسی یا سلیقه‌ای به نظر می‌رسد. برای مثال، خورخه لوئیس بورخس به دلیل حمایت از دیکتاتوری نظامی آرژانتین کنار گذاشته شد.
دوم، جایزه نوبل فقط به افراد زنده اهدا می‌شود، بنابراین نویسندگانی که زود از دنیا رفتند، شانسی برای دریافت آن نداشتند. سوم، رقابت شدید است و آکادمی گاهی ترجیح می‌دهد به‌جای یک نام بزرگ، نویسنده‌ای کمتر شناخته‌شده را برای ایجاد تنوع جغرافیایی یا زبانی انتخاب کند.
در نهایت، جایزه نوبل ادبیات آیینه‌ای است که هم زیبایی‌های ادبیات و هم محدودیت‌های آن را به نمایش می‌گذارد. این جایزه می‌تواند یک نویسنده را به اوج برساند، اما نبود آن چیزی از ارزش آثار بزرگ کم نمی‌کند. نویسندگانی مانند جویس یا کافکا بدون نوبل هم جاودانه شدند و این نشان می‌دهد که ادبیات فراتر از هر جایزه‌ای است.
منبع: خبرگزاری مهر
