به گزارش اخبار جهان به نقل از خبرگزاری مهر، اصفهان، قلب تپنده معماری ایرانی-اسلامی و میراثی گرانبها از دوران صفوی، در معرض تهدیدی جدی و خاموش قرار گرفته است: فرونشست زمین. این پدیده نه تنها بناهای تاریخی بی‌نظیر این شهر را به مخاطره انداخته، بلکه به عنوان یک چالش ملی مطرح است که نیازمند اقدامات فوری و هماهنگ در سطح ملی است.
مطالعات متعدد، چه داخلی و چه بین‌المللی، نشان می‌دهند که نرخ فرونشست در دشت اصفهان از حد هشدار گذشته است. داده‌های ماهواره‌ای و ایستگاه‌های زمینی حاکی از فرونشست سالانه بین پنج تا هجده سانتی‌متر در مناطق مختلف شهر هستند، که در برخی نقاط حتی به ارقام بالاتر نیز می‌رسد. این فرونشست نامتقارن، ترک‌ها و شکاف‌هایی را در معابر، منازل مسکونی و حتی بناهای تاریخی ایجاد کرده است. حتی میدان نقش جهان، یکی از مهمترین میادین ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو، با نرخ فرونشست سه تا پنج سانتی‌متر در سال دست و پنجه نرم می‌کند. اگرچه این رقم در نگاه اول ناچیز به نظر می‌رسد، اما در مقیاس مهندسی سازه، می‌تواند به تخریب پی‌ها و ایجاد ترک‌های جدی منجر شود. خشک شدن زاینده رود و کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی، این خطر را دوچندان کرده است.
اخبار جهان بر اساس گزارش‌های رسمی، بیش از بیست هزار اثر تاریخی در استان اصفهان وجود دارد که شش هزار مورد از آن‌ها به‌طور مستقیم در معرض خطر فرونشست قرار دارند. وزارت میراث فرهنگی نیز اعلام کرده است که حدود چهار هزار اثر تاریخی در سراسر کشور با این تهدید مواجه‌اند. این ابعاد وسیع بحران نشان می‌دهد که فرونشست دیگر یک مشکل محلی نیست، بلکه یک تهدید جدی و ملی برای میراث فرهنگی ایران است.
اما سوال اصلی این است که وزارت میراث فرهنگی و به‌طور خاص معاونت میراث فرهنگی، چه برنامه‌ای برای مقابله با این بحران دارد؟ آیا شاهد یک رویکرد روشن و قاطع هستیم، یا صرفاً با هشدارهای پراکنده و اقدامات محدود روبه‌رو هستیم؟
یکی از مشکلات اساسی در مدیریت این بحران، عدم شفافیت در داده‌هاست. اگر اصفهان تا این حد در معرض خطر فرونشست است، چرا تاکنون نقشه ملی اولویت‌بندی بناهای تاریخی آسیب‌پذیر منتشر نشده است؟ چرا وزارت میراث فرهنگی، به جای انتشار عمومی داده‌های پایش ماهواره‌ای و زمینی، به کلی‌گویی بسنده می‌کند؟ انتشار این اطلاعات می‌تواند فشار افکار عمومی برای تخصیص بودجه بیشتر را افزایش دهد و نهادهای مسئول را به پاسخگویی وادار کند.
همچنین، نقش وزارت میراث فرهنگی در شوراهای کلان آب کشور و میزان تاثیرگذاری آن در تصمیم‌گیری‌ها مبهم است. فرونشست زمین به‌طور مستقیم ناشی از برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و کاهش آورد زاینده رود است. بدون دخالت فعال وزارت میراث فرهنگی در سیاست‌گذاری آب، چگونه می‌توان از بناهای تاریخی محافظت کرد؟ گزارش شفافی از حضور و تاثیر معاونت میراث در شورای عالی آب یا هیئت دولت منتشر نشده است. در حالی که کارشناسان بر لزوم توقف فوری صدور مجوز حفر چاه‌های جدید در حریم بافت تاریخی اصفهان تاکید دارند.
همچنین، اطلاعات دقیقی در مورد میزان بودجه اختصاص‌یافته برای مقابله با فرونشست و سهم اصفهان از این بودجه در دسترس نیست. منابع محدود استانی قادر به تامین هزینه‌های مرمت بناهای عظیمی مانند سی‌وسه‌پل یا مسجد جامع نیستند. بنابراین، مشخص نیست که بودجه مصوب ملی برای مرمت آثار در معرض فرونشست چقدر است و چه میزان از آن تخصیص یافته است.
و شاید مهمترین پرسش این باشد: اگر روند فعلی ادامه یابد، کدام اثر شاخص اصفهان نخستین بنایی خواهد بود که خبر تخریب جدی آن در رسانه‌های بین‌المللی منتشر می‌شود؟ این پرسشی است که باید مستقیما از معاون میراث فرهنگی پرسیده شود.
برای نجات میراث اصفهان، نیاز به یک رویکرد ملی، بودجه کلان و همکاری بین‌بخشی است. چند محور کلیدی در این زمینه شامل موارد زیر است: ایجاد سامانه ملی پایش فرونشست میراث، انتشار نقشه‌های اولویت‌بندی بناهای در معرض خطر، ورود فعالانه به سیاست‌گذاری آب، تشکیل صندوق ملی نجات میراث، عقد قراردادهای علمی و فناوری با دانشگاه‌ها و مراکز مرمت بین‌المللی، و پاسخگویی و پیگیری حقوقی علیه نهادهای مقصر.
اصفهان نه فقط میراث ایران، بلکه گنجینه‌ای جهانی است. تخریب بناهای تاریخی این شهر، پیامدهای داخلی و بین‌المللی بسیار جدی به همراه خواهد داشت و می‌تواند جایگاه ایران را نزد یونسکو و جامعه جهانی خدشه‌دار کند. یونسکو انتظار دارد کشورهای عضو در صورت مشاهده تهدید جدی برای آثار ثبت‌شده، گزارش‌های جامعی ارائه دهند. اما آیا ایران گزارشی رسمی و کامل درباره فرونشست به یونسکو ارائه داده است؟ در صورت عدم ارائه گزارش، خطر قرار گرفتن نام میدان نقش جهان در فهرست میراث در خطر جدی وجود دارد.
اکنون زمان پاسخگویی فرا رسیده است. پرسش‌های متعددی درباره نقشه ملی اولویت‌بندی، نقش وزارتخانه در سیاست‌گذاری آب، میزان بودجه اختصاص‌یافته، تشکیل مرکز ملی پایش فرونشست، مسئولیت توقف صدور مجوز حفر چاه‌های جدید در حریم بافت تاریخی و مسئولیت‌پذیری در صورت وقوع فاجعه وجود دارد. پاسخ به این پرسش‌ها، خواسته مردم اصفهان و تمام ایرانیانی است که به میراث فرهنگی این سرزمین اهمیت می‌دهند. اصفهان می‌تواند نجات یابد، به شرط آنکه سیاست‌گذاران به جای انکار و تعلل، تصمیمات قاطع و فوری اتخاذ کنند.
منبع: خبرگزاری مهر
