به گزارش وبسایت اخبار جهان به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، در جلسه‌ای که قرار بود شورای امنیت سازمان ملل متحد نمایانگر تعهد جهانی به دیپلماسی چندجانبه باشد، به صحنه‌ای از تنش‌های کلامی و ناکامی‌های دیپلماتیک تبدیل شد. نشست ۴ مهر (۲۶ سپتامبر)، که به منظور تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل – قطعنامه‌ای که چارچوب توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ (برجام) را تضمین می‌کرد – برگزار شد، با مخالفت قطعی با پیش‌نویس پیشنهادی روسیه و چین پایان یافت. این عدم موفقیت، نه تنها هشداری برای آینده برجام بود، بلکه نمادی آشکار از بی‌تحرکی و سکوت تروئیکای اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) در برابر فشارهای ایالات متحده به شمار می‌رود.
نماینده روسیه، دمیتری پلیانسکی، در واکنشی شدید به همتای فرانسوی خود، ژرالد داروسیان، اظهار داشت: «شما اروپایی‌ها وقت جلسه را تلف نکنید، زیرا توانایی تصمیم‌گیری ندارید و برادر بزرگ‌تر شما [اشاره به آمریکا] برایتان تصمیم می‌گیرد.» این طعنه، که در فضای سنگین سالن شورای امنیت منعکس شد، چکیده‌ای تلخ از روابط نامتعادل اروپا و آمریکا و نقض پیوسته اصول دیپلماتیک از سوی تروئیکای اروپایی بود.
این اتفاق، آخرین پرده از نمایشی ۱۰ ساله است که با امضای برجام در تیرماه ۱۳۹۴ (ژوئیه ۲۰۱۵) آغاز شد و با خروج یک‌جانبه دونالد ترامپ در اردیبهشت ۱۳۹۷ (مه ۲۰۱۸) به وضعیت بحرانی رسید. اما نقش اروپا در این رویداد غم‌انگیز، به عنوان شریک جرم ایالات متحده بود. رئیس‌جمهور کشورمان، مسعود پزشکیان، در مصاحبه‌های اخیر خود در نیویورک – در آخرین روز حضورش در مجمع عمومی سازمان ملل – این بی‌وفایی را به صراحت مورد انتقاد قرار داد.
وی اروپا را به «عمل کردن به بدعهدی» متهم نمود و هشدار داد که فعال‌سازی مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) نه تنها دیپلماسی را بی‌معنا می‌کند، بلکه به اعتماد جهانی لطمه‌ای جبران‌ناپذیر وارد خواهد کرد. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان، نیز در مصاحبه‌های گوناگون با رسانه‌های داخلی و خارجی، این بی‌عملی را «دفن دیپلماسی» توسط اروپا توصیف کرد و تأکید نمود که آمریکا به دیپلماسی خیانت کرد، اما اروپا آن را به گور سپرد.
صدای تنهایی دیپلماسی
رئیس‌جمهور کشورمان، مسعود پزشکیان، که بیش از یک سال از آغاز ریاست جمهوری‌اش می‌گذرد، در سفر اخیر به نیویورک به منظور شرکت در هشتادمین مجمع عمومی سازمان ملل، فرصتی یافت تا صدای ایران را در برابر انفعال جهانی به گوش برساند. وی در سخنرانی خود در مجمع عمومی، با تأکید بر اینکه «ایران هرگز به دنبال تولید بمب هسته‌ای نبوده و نخواهد بود»، اروپا را به دلیل «ده سال بدعهدی» مورد انتقاد قرار داد. پزشکیان در مصاحبه‌ای که در ۲۵ سپتامبر منتشر شد، به صراحت به مکانیسم ماشه اشاره کرد و گفت: «اگر اسنپ‌بک فعال شود، گفتوگو بی‌معنی خواهد شد.» او نقض تعهدات برجامی از سوی اروپایی‌ها را برجسته نمود و افزود که تروئیکای اروپایی به جای عملی کردن وعده‌های اقتصادی در طول ۱۰ سال برجام و اینستکس، تنها به فشارهای تحریمی آمریکا گردن نهاده‌اند.
پزشکیان در مصاحبه دیگری با ان‌بی‌سی نیوز، حملات اخیر آمریکا و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران را «ضربه ای سخت به اعتماد بین‌المللی» تلقی کرد و اروپا را در این ضربه سهیم دانست. وی تأکید کرد که درخواست غیرمنطقی آمریکا مبنی بر تحویل ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران در ازای سه ماه فرصت مذاکره، نه تنها غیرقابل قبول است، بلکه نشان‌دهنده عدم جدیت واشنگتن در دیپلماسی است. رئیس‌جمهور، با اشاره به توافق اولیه با اروپا برای تمدید برجام، اظهار داشت: «ما با طرف اروپایی به توافق رسیده بودیم، اما آمریکا نظر آنها را تغییر داد.» این اظهارات، که به تفصیل در خبرگزاری‌های بین‌المللی مانند الجزیره منعکس شد، حاکی از ناامیدی عمیق تهران از ظرفیت‌های اروپا است.
پزشکیان در این مصاحبه‌ها، نه تنها به مسائل فنی برجام پرداخت، بلکه به ابعاد اخلاقی و حقوقی آن نیز اشاره کرد. وی اروپا را متهم به «حمایت از تجاوز نظامی» علیه ایران کرد و اظهار داشت که تروئیکای اروپایی با فعال‌سازی اسنپ‌بک، به جای حل مسئله، به تشدید تنش دامن می‌زنند. این انتقاد، ریشه در تجربیات تلخ ایران از سال ۲۰۱۸ دارد، زمانی که اروپا وعده ایجاد سازوکار اینستکس (ابزار حمایت از مبادلات تجاری) را داد، اما آن را به بن‌بست کشاند. این رویکرد، که بیش از یک دهه ادامه یافته، نشان‌دهنده یک نقص ساختاری در سیاست خارجی اروپا است که اولویت را به روابط فراآتلانتیکی نسبت به تعهدات بین‌المللی می‌دهد.
آمریکا خیانت کرد و اروپا دیپلماسی را دفن کرد
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان، در مصاحبه‌های همزمان خود، لایه‌های عمیق‌تری از این بحران را مورد بررسی قرار داد. وی در مقاله‌ای اختصاصی در روزنامه جاکارتا پست در ۲۴ سپتامبر نوشت: «ایران هرگز بر سر حاکمیت، حقوق یا امنیت خود مصالحه نخواهد کرد.»
عراقچی در مصاحبه‌های خود به صراحت بیان کرد: «آمریکا به دیپلماسی خیانت کرد و اروپا آن را دفن کرد.» وی با اشاره به جلسه شورای امنیت افزود که تلاش روسیه و چین برای تمدید شش‌ماهه تحریم‌ها، فرصتی برای نجات برجام بود، اما تروئیکای اروپایی با وتوی عملی (رأی منفی) آن را از بین بردند. وزیر امور خارجه در گفتوگو با الجزیره، اروپا را به «رویکرد غیرمسئولانه» متهم کرد و یادآوری نمود که خروج ترامپ از برجام، تقصیر ایران نبود، بلکه تروئیکای اروپایی با عدم مقابله با تحریم‌های ثانویه آمریکا، شریک جرم واشنگتن شدند. این مصاحبه‌ها تأکید دارند بر اینکه انفعال اروپا، دیپلماسی را بی‌اعتبار کرده و ایران را به سمت گزینه‌های مستقل سوق می‌دهد. عراقچی با زبانی صریح، این روند را به عنوان نابودی تدریجی اعتماد توصیف کرد، جایی که اروپا به جای ایفای نقش میانجی، به ابزاری برای سیاست‌های یک‌جانبه تبدیل شده است.
جلسه شورای امنیت: صحنه انفعال اروپا و کنایه‌های تلخ
جلسه ۴ مهر شورای امنیت، نقطه اوج این بحران بود. پیش‌نویس روسیه و چین، که تمدید فنی قطعنامه ۲۲۳۱ تا آوریل ۲۰۲۶ را پیشنهاد می‌کرد، با رأی منفی تروئیکای اروپایی و آمریکا مواجه شد. این رأی، راه را برای فعال‌سازی اسنپ‌بک در اکتبر هموار کرد و قطعنامه‌های پیش از برجام را احیا نمود. نماینده فرانسه، در دفاع از موضع تروئیکای اروپایی، ادعا کرد که ایران تعهدات خود را نقض کرده است، اما پلیانسکی از روسیه با خشم پاسخ داد: «شما دروغ می‌گویید! وقتی توانایی تصمیم‌گیری ندارید، چرا وقت را تلف می‌کنید؟» این درگیری، که در ویدیو‌های زنده سازمان ملل ثبت شد، نمادی از شکاف عمیق در شورای امنیت است.
چین نیز با ابراز تأسف از این شکست، اعلام کرد که تمدید، فرصتی برای حفظ صلح بود. گزارش‌های نیویورک تایمز و یورونیوز، این جلسه را «شکست دیپلماسی» توصیف کردند و تأکید داشتند که تروئیکای اروپایی، تحت فشار آمریکا، به جای رهبری مستقل، از واشنگتن پیروی کردند. این انفعال، نه تنها برجام را به نابودی کشاند، بلکه روایتی از ضعف اروپا در برابر «برادر بزرگ‌تر» را تقویت کرد. روند جلسه، با کنایه‌های تند، نشان داد که اروپا دیگر نمی‌تواند ادعای استقلال در سیاست خارجی داشته باشد.
یک دهه بدعهدی تروئیکای اروپایی
برای درک عمق این انفعال، باید به گذشته بازگشت: برجام در سال ۲۰۱۵، دستاوردی در دیپلماسی چندجانبه بود. تروئیکای اروپایی، به عنوان شرکای اصلی، متعهد شدند که در ازای محدودیت‌های هسته‌ای ایران، تحریم‌های اقتصادی را لغو کنند. اما خروج ترامپ در سال ۲۰۱۸، زمان امتحان واقعی برای اروپا بود. تروئیکا وعده ایجاد سازوکار اینستکس را داد – مکانیزمی برای تجارت بدون دلار –، اما آن را به تنها ۱۳ تراکنش محدود کرد و عملاً بی‌تأثیر باقی ماند.
در سال ۲۰۱۹، تروئیکای اروپایی در آستانه فعال‌سازی اسنپ‌بک قرار گرفتند، اما عقب‌نشینی کردند. با این وجود، از سال ۲۰۲۰، با روی کار آمدن دولت جو بایدن، اروپا به جای اعمال فشار بر آمریکا برای بازگشت به برجام، بر «سازوکارهای تنبیهی» تمرکز کرد. گزارش‌های الجزیره و رویترز، نشان می‌دهند که تروئیکای اروپایی در مذاکرات وین (۲۰۲۱-۲۰۲۲)، به جای حمایت از لغو تحریم‌ها، بر «گام‌های اضافی» از سوی ایران اصرار ورزیدند. در سال ۲۰۲۳، با تشدید تنش‌های منطقه‌ای، اروپا تحریم‌های جدیدی علیه برنامه موشکی ایران وضع کرد، که نقض روح برجام بود.
سال ۲۰۲۴، با بازگشت ترامپ به کاخ سفید، اقدامات ضد ایرانی تروئیکای اروپایی شتاب گرفت. در ژوئن، پس از حملات اسرائیل به تهران، عراقچی در ژنو اروپا را به «خیانت به دیپلماسی» متهم کرد. مذاکرات استانبول در ژوئیه، که قرار بود احیاکننده باشد، به بن‌بست رسید و تروئیکای اروپایی بر «تحریم‌های بیشتر» پافشاری کردند. در مه ۲۰۲۵، دور چهارم مذاکرات، بدون پیشرفت به پایان رسید. این الگو – وعده، تعلل، خیانت – در تمام طول ۱۰ سال برجام تکرار شد. ان‌پی‌آر و گاردین، این اقدام سه کشور اروپایی به منظور فعال‌سازی مکانیسم ماشه را «اشتباه بزرگ تروئیکای اروپایی» خواندند و اظهار داشتند که اروپا، با تبعیت از آمریکا، اعتبار دیپلماتیک خود را از دست داد.
تحلیل‌گران بین‌المللی، تأکید دارند که تروئیکای اروپایی با این رویکرد، نه تنها ایران را منزوی نکردند، بلکه خود را به حاشیه راندند. روسیه و چین، با حمایت از تمدید، نقش رهبری دیپلماتیک را ایفا کردند، در حالی که اروپا به ابزاری برای سیاست‌های یک‌جانبه آمریکا تبدیل شد. این روند، که با انفعال مداوم همراه بوده، نشان‌دهنده بحران هویتی در اتحادیه اروپا است.
نابودی دیپلماسی و پیامدهای جهانی
انفعال تروئیکای اروپایی در شورای امنیت، فراتر از یک رأی منفی، نمادی از فروپاشی دیپلماسی چندجانبه است. رئیس‌جمهور کشورمان و وزیر امور خارجه به درستی می‌گویند: آمریکا با خروج از برجام خیانت کرد، اما اروپا با عدم مقابله، آن را «دفن» نمود. این بی‌وفایی، اعتماد ایران به غرب را از بین برد و تهران را به سمت اقدامات دیگر و همکاری‌های شرقی سوق داد. از دیدگاه جهانی، این رویداد هشداری برای معاهدات بین‌المللی است: اگر شورای امنیت نتواند برجام را حفظ کند، چه امیدی به توافق‌های آینده – از تغییرات آب و هوایی تا خلع سلاح – باقی می‌ماند؟
اروپا، که خود را مدافع حقوق بشر می‌داند، با این انفعال، چهره‌ای متناقض به نمایش گذاشت. فشارهای داخلی – مانند لابی‌های اسرائیلی و منافع اقتصادی با آمریکا – تروئیکای اروپایی را فلج کرد. نتیجه چه بود؟ تشدید تنش‌های خاورمیانه، افزایش قیمت نفت و …. مطمئناً ایران، در پاسخ، بر دیپلماسی مستقل تمرکز خواهد کرد، اما جهان از گزینه‌های دیپلماتیک محروم خواهد شد. این بحران، بیش از هر چیز، نیاز به بازنگری در روابط بین‌المللی را برجسته می‌کند.
منبع : باشگاه خبرنگاران جوان
