به گزارش اخبار جهان به نقل از خبرگزاری مهر، کاهش نرخ زاد و ولد در ایران، فراتر از چالش‌های اقتصادی و اجتماعی، به یک معضل روانی-اجتماعی عمیق تبدیل شده است. این موضوع، که زمانی فرزندآوری در آن یک ارزش والای اجتماعی محسوب می‌شد، اکنون جامعه را با بحرانی جدی مواجه کرده است. تحلیلگران و کارشناسان حوزه جمعیت، معتقدند که ریشه این مشکل، به لایه‌های عمیق‌تر روانشناسی جامعه باز می‌گردد و نیازمند بررسی و مداخلات گسترده‌تری است.
کاهش چشمگیر تعداد فرزندان در خانواده‌های ایرانی، و افزایش قابل توجه خانواده‌های تک‌فرزند یا بدون فرزند، پیامدهای منفی اجتماعی و روانی فراوانی را به دنبال داشته است. کودکان تربیت‌شده در خانواده‌های کوچک‌تر، اغلب از تجربیات رشد دهنده‌ای که در خانواده‌های بزرگتر و پرجمعیت وجود دارد محروم می‌شوند. این امر می‌تواند منجر به رشد خودمحورانه‌تر، تحمل کمتر نسبت به ناکامی، وابستگی بیشتر به والدین و آسیب‌پذیری بیشتر در مواجهه با چالش‌های زندگی شود. مهارت‌های حیاتی مانند تاب‌آوری، مسئولیت‌پذیری، ارتباط موثر، قدرت حل مسئله و تصمیم‌گیری، که به طور طبیعی در خانواده‌های پرجمعیت و از طریق تعاملات اجتماعی فراوان کسب می‌شوند، در این خانواده‌ها به طور قابل توجهی کمتر توسعه می‌یابند. این نقصان در مهارت‌ها، می‌تواند بر توانایی افراد در تشکیل خانواده‌های سالم و موفق در آینده تأثیرگذار باشد.
احمد کرمی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، با اشاره به اهمیت جمعیت جوان در پیشرفت جوامع، بر جنبه‌های روانشناختی این بحران تاکید می‌کند. وی معتقد است که یکی از مهم‌ترین موانع فرزندآوری، فضای روانی منفی حاکم بر جامعه است که در طول سال‌های گذشته شکل گرفته و داشتن فرزند بیشتر را به عنوان یک انگ اجتماعی مطرح کرده است. این فشار روانی باعث شده است که بسیاری از خانواده‌ها، علی رغم تمایل قلبی برای داشتن فرزندان بیشتر، به داشتن یک یا دو فرزند اکتفا کنند. کرمی بر ضرورت اقدامات تبیینی و فرهنگ‌سازی گسترده برای رفع این انگ روانی تاکید دارد.
کرمی همچنین بر تربیت فرزندان مسئولیت‌پذیر تاکید می‌کند و عدم مسئولیت‌پذیری را عامل دیگری برای کاهش فرزندآوری می‌داند. به اعتقاد وی، در خانواده‌های سالم و پایدار، فرزندان هم حقوق و هم وظایف خود را نسبت به خود، خانواده و جامعه می‌شناسند و به آن‌ها عمل می‌کنند. وی بر لزوم تربیت کودکانی که صرفا گیرنده خدمت نیستند و به انجام وظایف و مسئولیت‌ها عادت دارند، تاکید می‌کند. این عدم آموزش در خانواده منجر به این می‌شود که جوانان در پذیرش نقش‌های مهم در زندگی و جامعه نظیر تشکیل خانواده و فرزندآوری با چالش‌های اساسی مواجه می‌شوند. کرمی همچنین به این نکته اشاره می‌کند که دشواری‌های فرزندآوری و برآوردن نیازهای فرزندان در عصر حاضر، یکی دیگر از عوامل مؤثر در کاهش نرخ زاد و ولد است. وی در این زمینه اضافه می‌کند که گاهی والدین نیازهای غیر واقعی و خیالی برای کودکان خود ترسیم می کنند و عدم توانایی در برآورده کردن آن ها را از مهم‌ترین عوامل محروم سازی خود از داشتن فرزندان متعدد ذکر می کند. به گفته‌ی کرمی، در حالی که برآورده کردن همه خواسته‌های کودک مضر است، بسیاری از والدین توجه، حمایت و محبت کافی به فرزندان خود ندارند.
اما کرمی، تک‌فرزندی را لزوماً یک نسخه باطل نمی‌داند و معتقد است که هر خانواده باید با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی و روانی خود تصمیم بگیرد که چند فرزند می‌خواهد. وی تاکید می‌کند که در صورتی که خانواده‌ای توانایی تربیت و پرورش چند فرزند را نداشته باشد، تک‌فرزندی ممکن است گزینه‌ی اجتناب‌ناپذیری باشد. مهم‌تر از تعداد فرزندان، فراهم کردن شرایط مناسب برای رشد سالم فرزندان از لحاظ جسمی و روانی است. به اعتقاد کرمی، کودکی که در خانواده‌ای با فضای سالم رشد می‌کند، می‌تواند به فردی سالم و کارآمد در جامعه تبدیل شود و در آینده نیز خانواده‌ای موفق تشکیل دهد.
اشرف کبیری‌پور، کارشناس فرهنگی امور بانوان اداره‌کل تبلیغات اسلامی چهارمحال و بختیاری، نیز مسئله کاهش جمعیت را یک چالش جهانی می‌داند و بر اهمیت تاب‌آوری در خانواده‌ها تاکید می‌کند. به گفته وی، کمبود جمعیت مولد، افزایش تعداد سالمندان و مشکلات ناشی از نگهداری از آنان، معضلات بسیاری را در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی، اقتصادی، و روانی به وجود می‌آورد. وی تاب‌آوری و مسئولیت‌پذیری را از مهم‌ترین نیازهای فرزندان در عصر حاضر می‌داند و بر این باور است که تک‌فرزندی باعث می‌شود که فرزند احساس مالکیت بیش از حد به امکانات و فضا داشته باشد و روحیه تعاون و همکاری در او به خوبی توسعه نیابد.
کبیری‌پور، آموزش و نهادینه‌سازی فضائل اخلاقی را از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌داند و معتقد است که باید از سنین کودکی، کودکان را برای ازدواج و فرزندآوری و همچنین نقش‌های مهم در جامعه تربیت کرد. او فضاسازی‌های سمعی و بصری و تبلیغات مطابق با ذائقه‌ی نسل جوان را در این زمینه موثر می‌داند. وی بر لزوم آموزش مهارت‌های زندگی به جوانان و پدر و مادران تاکید دارد و می‌گوید که بسیاری از جوانان از لحاظ ذهنی برای ازدواج و فرزندآوری آماده نیستند.
در نهایت، همه‌ی کارشناسان بر ضرورت توجه به لایه‌های ناپیدای روانشناختی جامعه و بازسازی فرهنگی و روانی برای احیای سرمایه روانی و گسترش حس امنیت، امید و معنا در زندگی فردی و جمعی تاکید می‌کنند. به‌طور خلاصه، اخبار جهان به این نتیجه می‌رسد که چالش کاهش جمعیت در ایران، نیازمند یک راهبرد چند بعدی است که همزمان به ابعاد اقتصادی، اجتماعی و به خصوص روانی-فرهنگی آن بپردازد.
منبع: خبرگزاری مهر
