به گزارش اخبار جهان به نقل از مهر، کمال ابراهیمی کاوری، کارشناس ارشد مناطق آزاد تجاری، در گفتگویی با تأکید بر ضرورت تکمیل کریدور ریلی چابهار-زاهدان و اتصال بندر شهید بهشتی به این شبکه، تحولی بنیادین در لجستیک و اقتصاد ایران را پیش‌بینی کرد. وی اتصال مؤثر بنادر به شبکه ریلی را از ارکان اصلی توسعه اقتصادی در دهه‌های اخیر دانست و تصریح کرد که این اتصال، زنجیره تأمین ملی را فشرده‌تر، هزینه‌های حمل‌ونقل را کاهش داده و رقابت‌پذیری صادرات کشور را به‌طور چشمگیری تقویت می‌کند. تکمیل خط ریلی چابهار-زاهدان و اتصال آن به بندر شهید بهشتی، فراتر از یک پروژه زیرساختی محلی، ظرفیت تبدیل چابهار به هاب ترانزیتی منطقه‌ای را به شکل بنیادین افزایش خواهد داد.
ابراهیمی کاوری پیوند بنادر با ریل را در سطح ملی به معنای انتقال کارآمدتر بار از هاب‌های بندری به داخل کشور و بازارهای هدف منطقه‌ای توصیف کرد. وی با اشاره به مزایای اقتصادی، امنیتی و زیست‌محیطی حمل‌ونقل ریلی در مسافت‌های طولانی، اتصال بندر شهید بهشتی به شبکه ریلی را گامی اساسی در جهت انتقال سریع و ارزان کانتینرها، محموله‌های فله و کالاهای با ارزش افزوده دانست و افزود که این اتصال مسیرهای جدید ترانزیتی را پیش روی صادرکنندگان و فعالان ترانزیت قرار می‌دهد.
این کارشناس ارشد مناطق آزاد تجاری، مزایای اصلی اتصال بندر به شبکه ریلی را در چند محور کلیدی خلاصه کرد: اول، کاهش چشمگیر هزینه‌های لجستیکی و افزایش بهره‌وری؛ حمل ریلی برای بارهای سنگین و فواصل طولانی، هزینه هر تن‌کیلومتر را به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد و این امر رقابت‌پذیری کالای ایرانی در بازارهای خارجی را ارتقا می‌بخشد. دوم، افزایش ظرفیت و سرعت تخلیه و بارگیری بندر؛ دسترسی ریلی جریان خروج و ورود کالا را روان‌تر کرده و از تراکم در محوطه بندر و صف کامیون‌ها می‌کاهد. سوم، کاهش مخاطرات جاده‌ای و زیست‌محیطی؛ انتقال حجم بالایی از بارها از جاده به ریل، به کاهش تصادفات، مصرف سوخت و انتشار آلاینده‌ها کمک شایانی کرده و در بلندمدت هزینه‌های اجتماعی و زیست‌محیطی را کاهش می‌دهد. چهارم، تضمین تداوم و تاب‌آوری زنجیره تأمین؛ شبکه ریلی با ایجاد تنوع مدالی، پایداری بیشتری در لجستیک ملی، خصوصاً در شرایط بحرانی یا اختلالات جاده‌ای ایجاد می‌کند.
تمرکز ویژه بر بندر شهید بهشتی و مسیر چابهار-زاهدان، دلایل راهبردی خاص خود را دارد. چابهار با دسترسی مستقیم به آب‌های آزاد و عمق مناسب برای پهلوگیری کشتی‌های بزرگ، موقعیتی منحصربه‌فرد در جنوب شرق کشور دارد. تکمیل مسیر ریلی چابهار-زاهدان و اتصال بندر شهید بهشتی، چابهار را به هاب ترانزیتی جنوب کشور و دروازه‌ای مطمئن برای دسترسی به بازارهای افغانستان، آسیای میانه و فراتر از آن تبدیل خواهد کرد. این کریدور می‌تواند به‌عنوان مسیر جایگزین و مکمل برای مسیرهای ترانزیتی منطقه‌ای عمل کرده، فشار بر مسیرهای مرسوم را کاهش دهد و پذیرای محموله‌های ترانزیتی کشورهای همسایه باشد. یکی از پیامدهای مهم چنین اتصالی، جذب بار ترانزیتی منطقه‌ای است، چراکه افغانستان و کشورهای آسیای میانه به مسیرهای دست‌یافتنی و کم‌هزینه به آب‌های آزاد نیاز دارند.
کریدور چابهار-زاهدان در ترکیب با شبکه ریلی داخلی، مسیری رقابتی در مقابل مسیرهای دیگر منطقه‌ای ارائه می‌دهد و توجیه‌پذیری اقتصادی انتقال کالا از راه دریایی به داخل قاره را افزایش می‌دهد. این ظرفیت می‌تواند منجر به رشد درآمدهای بندری، توسعه خدمات لجستیکی محلی و ارتقای زنجیره‌های ارزش منطقه‌ای شود. با این حال، ابراهیمی کاوری به چالش‌ها و ملاحظات فنی و سازمانی نیز اشاره کرد و تأکید نمود که صرف اجرای خط ریلی، به تنهایی منجر به تحقق منافع مورد انتظار نخواهد شد.
از منظر فنی، طراحی ظرفیت ایستگاه‌ها و پایانه‌های بین‌مدلی بندر شهید بهشتی باید متناسب با پیش‌بینی حجم کانتینری و محمولات فله انجام گیرد. ایجاد ترمینال‌های کانتینری مجهز، خط کالسکه‌کشی (rail yard) با ظرفیت مناسب، سیستم‌های تخلیه ماشینی و امکانات نگهداری کانتینر از ضروریات است. همچنین اتصال سیستم‌های اطلاعاتی بندر و اپراتورهای ریلی (WMS/TMS و سیستم‌های مانیتورینگ) برای هماهنگی زمان‌بندی کشتی، قطار و کامیون، امری حیاتی برای جلوگیری از ایجاد گلوگاه‌های عملیاتی است.
از منظر بین‌المللی و حقوقی، اتصال موفق نیازمند هماهنگی رویه‌های گمرکی و ترانزیتی، ایجاد پنجره واحد الکترونیک برای ترخیص سریع و اتخاذ رویه‌های تسهیلی برای عبور کالاهای ترانزیتی خارجی است. برای جذب مشتریان منطقه‌ای نیز باید بسته‌های تعرفه‌ای رقابتی، تضمین امنیت محموله و تسهیلات انطباق‌پذیر ارائه شود. سازوکارهای توافقی با کشورهایی که قصد استفاده از این مسیر برای ترانزیت دارند، از جمله افغانستان، کشورهای آسیای میانه و هند، باید از پیش مذاکره و تثبیت شود تا مخاطره حقوقی و عملیاتی کاهش یابد. ترکیب منابع دولتی و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، از جمله مدل‌های PPP، کنسشن‌ها و امتیازدهی به اپراتورها، می‌تواند راهکار عملی تأمین منابع لازم باشد.
مطالعات اقتصادی دقیق شامل پیش‌بینی تقاضا، تحلیل هزینه-فایده و سناریونگاری بلندمدت، برای تعیین واقع‌گرایانه حجم بار مورد انتظار، نرخ بازگشت سرمایه و ظرفیت مورد نیاز، ضروری است. ابعاد توسعه‌ای این پروژه نیز قابل‌تأمل است. اتصال ریلی به بندر شهید بهشتی، محرک شکل‌گیری پارک‌های لجستیکی، نواحی صنعتی متصل به بندر و زنجیره‌های پایین‌دستی صنایع معدنی و کشاورزی خواهد بود. این خوشه‌های صنعتی می‌توانند ارزش افزوده محلی ایجاد کرده، اشتغال پایدار فراهم کنند و صادرات غیرنفتی را متنوع سازند. کاهش استفاده از کامیون‌های سنگین و آلاینده‌ها نیز مزیت‌های زیست‌محیطی قابل‌توجهی داشته و به بهبود کیفیت زندگی جوامع محلی و پذیرش اجتماعی پروژه کمک می‌کند.
ابراهیمی کاوری در پایان، با ارائه توصیه‌هایی راهبردی برای بهره‌برداری حداکثری از این پروژه، اتصال بندر شهید بهشتی به شبکه ریلی و تکمیل خط چابهار-زاهدان را فراتر از یک پروژه عمرانی دانست و آن را نقطه عطفی در بازتعریف نقش ایران در شبکه‌های ترانزیتی منطقه‌ای و جهانی توصیف کرد. با سیاست‌گذاری هوشمند، سرمایه‌گذاری هدفمند و هماهنگی میان‌بخشی، چابهار می‌تواند از یک بندر محلی به هاب ترانزیتی و لجستیکی منطقه‌ای تبدیل شود که ارزش افزوده‌ساز، اشتغال‌آفرین و پایدار است و دروازه اقتصاد ایران را به بازارهای جدید و گسترده می‌گشاید.
منبع: مهر
