خبرگزاری اخبار جهان منتشر کرده
اربعین امسال با وجود تدارک گسترده و تجربیات گرانقدر سال‌های گذشته در ستاد اربعین و نهادهای حمل و نقل، همچنان با پدیده‌ای توجه‌برانگیز در بُعد لجستیک روبه‌رو بوده است: در مرزها به ویژه در مهران، صف‌های طولانی برای رسیدن به اتوبوس و انتظار طولانی زائران گزارش می‌شود. این تصویر که از گزارش‌های میدانی و پیگیری‌های سطحی به دست آمده است، با توضیحات رسمی تفاوت‌هایی دارد و پرسش‌های جدیدی درباره چگونگی مدیریت بازگشت زائران مطرح می‌کند. در این متن، تلاش می‌شود با زبانی روشن و تحلیلی، دلایل این تفاوت‌ها را بررسی و چشم‌انداز آینده را ترسیم کنیم.
در پسِ پرده، تدارکات گسترده و هماهنگی‌های وسیع برای خدمت‌رسانی به زائران در روزهای اوج سفر اربعین نسبت به سال‌های گذشته بی‌سابقه بوده است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که مقامات و سازمان‌های مسئول، ناوگان اتوبوس‌رانی کشور را برای پاسخ‌دهی به موج عظیم سفرهای زیارتی به کار گرفته‌اند و برآوردهای اولیه نشان می‌دهد که کمبودهای عمده‌ای در طول دوره اربعین وجود نداشت. با این حال، وقتی به بازگشت زائران نگاه دقیق‌تری می‌کنیم، تفاوت محسوس با الگوی سال‌های قبل به چشم می‌آید: صف‌های طولانی برای اتوبوس و انتظارهای چند ساعته که در برخی روزها و ساعات مشخص در مرز مهران دیده شده است.
اما چرا با وجود این تدارکات گسترده، چنین تلاطمی در بازگشت زائران شکل گرفته است؟ پاسخ کلیدی نه به ناکارآمدی یک روزه، بلکه به تغییر عمیق در رفتار و الگوی سفر زائران برمی‌گردد. در سال‌های گذشته، قله‌های بازگشت با شدت بالایی از چهار روز منتهی به اربعین تا بیست و چهار ساعت پس از آن شکل می‌گرفت و لجستیک کشور هم بر این قله متمرکز بود؛ ناوگان به حداکثر ظرفیت برای پاسخ به این موج جمعیتی تجهیز می‌شد و سپس اتوبوس‌ها به خدمت‌رسانی عادی بازمی‌گشتند. اما امسال این قله به صحنه‌ای با شیب ملایم تبدیل شده است و موج بازگشت از آغاز نشده، بلکه به شکل آرام و پیوسته‌ای آغاز می‌شود و با نرخ کمتری به سمت اوج می‌رود. نتیجه این تغییر، کاهش ناگهانی فشار بر سیستمِ بازگشت در برخی بازه‌های زمانی بود، اما در عین حال موج‌های فرعی بازگشت در روزهای بعدی شکل گرفتند که به لحاظ زمان‌بندی با در نظر گرفتن ظرفیت‌های لجستیک کشور، هماهنگی کمتری داشتند.
یکی از نکات کلیدی در این تحلیل، این است که بسیاری از زائران امسال ترجیح داده‌اند پس از اتمام مراسم اصلی، مدت بیشتری را در عراق بمانند تا به زیارت نجف، کاظمین و سامرا بپردازند. آمارها نشان می‌دهد که تا سه روز پس از اربعین، بخش بزرگی از زائران هنوز در عراق حضور دارند؛ این واقعیت به معنای توزیع تقاضای سفر بازگشت است نه تمرکز بر بازگشت یکباره در یک بازه زمانی محدود. چنین تغییر رفتاری، از یکسو نشانه بلوغ در نگرش سفرهای دینی است و از سوی دیگر با چالش‌های لجستیکی جدیدی روبه‌روست: عرضه و تقاضا در زمان‌بندی‌های غیرمنتظره‌ای هم‌زمان نمی‌شود و این می‌تواند منجر به بروز کمبود موقتی اتوبوس در مرزها شود.
در نتیجه، آنچه در عمل دیده می‌شود، بیش از هر چیز نتیجهٔ یک تغییر اجتماعی در بازگشت سفر است. سیستم تخصیص اتوبوس که به صورت معمول برای پاسخگویی به قله بازگشت طراحی شده بود، ناچار شد در سه روز پس از اربعین با موجی مواجه شود که قبلاً پیش‌بینی نشده بود. با این تغییر، بخشی از ناوگان با فراغت از دوره اوج، برای تعهدات روزمرهٔ سایر نقاط کشور به شهرهای مبدا بازگشت، تاخیر داشت یا به شکل غیرمنتظره‌ای با تأخیر آغاز شد. این تأخیرها و عدم هم‌زمانی عرضه با تقاضا، منجر به بروز صف‌های طولانی در مرزهای ورودی شده است. به زبان ساده‌تر، سیستم حمل‌ونقل کشور برای سفرهای روزمره طراحی شده است و انعطاف زیادی برای پاسخگویی به تقاضاهای فوق‌العاده ندارد؛ به همین دلیل نیاز به برنامه‌ریزی دقیق‌تری از سوی زائران احساس می‌شود تا از ظرفیت‌های موجود به بهترین شکل استفاده کند.
برای آینده، این تجربه دو درس مهم به همراه دارد. نخست اینکه فهم رفتار و الگوی سفر زائران را باید به عنوان یک پدیده پویا و تغییرشونده در نظر گرفت و در برنامه‌ریزی‌های لجستیک گسترده‌تر، انعطاف‌پذیری بیشتری به کار بست. دوم اینکه هر چه از زمان اتمام مراسم اصلی فاصله می‌گیرد، باید با تغییرات احتمالی در مقصد بازگشت و مدت اقامت زائران، هماهنگی بین مرز خروجی و شبکه داخلی حمل‌ونقل تقویت شود. در این راستا، تصمیم‌گیری‌ها باید بر مبنای داده‌های به‌روز و پیش‌بینی‌های دقیق از الگوهای رفت و آمد صورت گیرد تا از تکرار برخوردهای مشابه جلوگیری شود.
در نهایت، این تجربه را می‌توان به عنوان یک درس بزرگ برای آیندهٔ سفرهای اربعین در نظر گرفت. زائران باید با درک رفتارهای پویا و متغیر بازگشت، با هماهنگی کامل با نهادهای مسئول حمل‌ونقل کشور و با توجه به بازه‌های زمانی اعلام‌شده، سفر خود را برنامه‌ریزی کنند. از سوی دیگر، مسئولان باید به سمت بهبود زیرساخت‌ها و ایجاد ظرفیت‌های پاسخ‌گو در فازهای مختلف سفر گام بردارند تا بتوان از تغییرات ناگهانی در تقاضا هم به موقع پاسخ داد و از بروز صف‌های طولانی در مرزها جلوگیری کرد. این تغییر رویکرد، به نظر می‌رسد که بتواند تجربهٔ بهتری را برای زائران در آینده رقم بزند و اعتماد عمومی را به کارآمدی شبکهٔ حمل‌ونقل در مواقع ویژه مانند اربعین تقویت کند. خبرگزاری اخبار جهان این روند را با دقت پیگیری می‌کند و به‌روزترین تحلیل‌ها را برای علاقه‌مندان منتشر خواهد کرد.
