به گزارش وبسایت اخبار جهان به نقل از همشهری آنلاین، در تاریخ هوانوردی نظامی، همواره بحث‌هایی درباره کپی‌شدن طرح‌های هواپیما از یکدیگر وجود داشته است. یکی از نمونه‌های برجسته در دهه‌های اخیر، ارتباط میان جنگنده نسل پنجم آمریکایی اف-۳۵ بی و پروژه ناتمام دوران شوروی، یعنی یاکولوف یاک-۱۴۱ است. برای درک این رابطه، باید فراتر از ایده کپی‌برداری، به تحلیل فنی، زمینه تاریخی و انتقال فناوری پرداخت.
یاک-۱۴۱، پرچمدار فناوری هوانوردی شوروی
در دهه ۱۹۷۰، نیروی دریایی شوروی با معرفی جنگنده یاک-۳۸، به حوزه هواپیماهای با قابلیت برخاست و فرود عمودی (VTOL) وارد شد. اما یاک-۳۸ یک جنگنده فروصوت بود و در برد، سرعت و حمل سلاح محدودیت‌های زیادی داشت. برای رفع این مشکلات، دفتر طراحی یاکولوف وظیفه ساخت یک جنگنده رهگیر فراصوت با قابلیت عمودپرواز را بر عهده گرفت. نتیجه این تلاش، یاک-۱۴۱ بود که اولین پرواز خود را در سال ۱۹۸۷ انجام داد.
یاک-۱۴۱ در زمان خود یک شاهکار مهندسی به شمار می‌رفت. این جنگنده برای دستیابی همزمان به سرعت فراصوت و پرواز عمودی، از یک سیستم پیشرانه ترکیبی استفاده می‌کرد:
موتور اصلی: یک موتور توربوفن قدرتمند مدل Soyuz R-۷۹V-۳۰۰ با پس‌سوز در انتهای بدنه نصب شده بود. ویژگی اصلی این موتور، نازل متحرک آن بود که تا ۹۵ درجه به سمت پایین می‌چرخید و نیروی رانش را از حالت افقی به عمودی تغییر می‌داد.
موتورهای بالابرنده: دو موتور توربوجت کوچک‌تر مدل Rybinsk RD-۴۱ به صورت عمودی پشت کابین خلبان قرار داشتند. این موتورها فقط در زمان برخاست، فرود و شناوری عمودی فعال می‌شدند تا نیروی بالابرنده اضافی در جلوی هواپیما ایجاد کرده و تعادل آن را حفظ کنند.
این طراحی به یاک-۱۴۱ اجازه می‌داد تا به سرعت ۱.۷ ماخ برسد و همزمان بدون نیاز به باند، به صورت عمودی عملیات کند. این هواپیما در سال ۱۹۹۱ توانست ۱۲ رکورد جهانی در کلاس خود ثبت کند و توانایی‌های خود را نشان دهد.
فروپاشی شوروی و توقف پروژه
با وجود موفقیت‌های فنی، سرنوشت یاک-۱۴۱ به تحولات سیاسی گره خورد. در اکتبر ۱۹۹۱، یکی از نمونه‌های اولیه هنگام فرود آزمایشی روی ناو هواپیمابر ادمیرال گورشکوف دچار حادثه شد و آسیب جدی دید. این اتفاق، همراه با بحران شدید اقتصادی و فروپاشی قریب‌الوقوع شوروی، باعث قطع کامل بودجه پروژه شد. در نهایت، پروژه یاک-۱۴۱ با وجود داشتن فناوری اثبات‌شده، به دلیل نبود سرمایه و مشتری رسماً لغو شد.
در همان زمان، آمریکا برنامه «جنگنده تهاجمی مشترک» (JSF) را برای ساخت یک جنگنده نسل پنجم پیش می‌برد. سخت‌ترین بخش این برنامه، طراحی نسخه F-۳۵B با قابلیت برخاست کوتاه و فرود عمودی (STOVL) برای سپاه تفنگداران دریایی بود. شرکت لاکهید مارتین، به عنوان یکی از رقبای اصلی این پروژه، برای حل این چالش فنی پیچیده به دنبال راه‌حل‌های نوآورانه بود.
همکاری یاکولوف و لاکهید مارتین
در دهه ۱۹۹۰، مسیر این دو پروژه به یکدیگر رسید و لاکهید مارتین به صورت رسمی یک همکاری مالی و فنی را با دفتر طراحی یاکولوف آغاز کرد. طی این همکاری استراتژیک، لاکهید به داده‌های فنی و تجربیات ارزشمند یاکولوف از پروژه یاک-۱۴۱ دسترسی پیدا کرد. این اطلاعات شامل نتایج آزمایش‌های تونل باد، داده‌های پروازی و جزئیات طراحی سیستم پیشرانه و کنترل پرواز بود.
تأثیر اصلی یاک-۱۴۱ بر F-۳۵B در دو حوزه قابل مشاهده است:
۱. مفهوم تعادل و پیکربندی پیشرانه: F-۳۵B از همان ایده اصلی یاک-۱۴۱ برای حفظ تعادل استفاده می‌کند: یک منبع نیرو در عقب (نازل چرخان موتور اصلی) و یک منبع نیرو در جلو. با این تفاوت که لاکهید مارتین به جای موتورهای بالابرنده جداگانه (که در پرواز افقی وزن اضافی بودند)، از یک فن بالابرنده (LiftFan) استفاده کرد که نیروی خود را از موتور اصلی می‌گیرد و راه‌حلی بهینه‌تر محسوب می‌شود.
۲. طراحی نازل چرخان: مهم‌ترین و مستقیم‌ترین میراث فنی یاک-۱۴۱ در F-۳۵B، مکانیزم نازل چرخان سه‌تکه (۳BSD) است. این طراحی پیشرفته که توسط مهندسان یاکولوف ابداع شده بود، توسط لاکهید مارتین خریداری، مطالعه و بهینه‌سازی شد و در موتور F۱۳۵ جنگنده F-۳۵B به کار رفت. این مکانیزم، اساس قابلیت STOVL در F-۳۵B است.
در واقع، آنچه میان این دو پروژه رخ داد، یک انتقال فناوری هدفمند بود. لاکهید مارتین با خرید دانش فنی یک پروژه موفق اما متوقف‌شده، ریسک، زمان و هزینه توسعه نسخه عمودپرواز جنگنده خود را به شکل چشمگیری کاهش داد. مهندسان یاکولوف راه دشوار اولیه را پیموده بودند و لاکهید مارتین بر اساس آن دانش، راه‌حلی پیشرفته‌تر طراحی کرد. به همین دلیل، یاک-۱۴۱ به عنوان یک کاتالیزور فنی شناخته می‌شود که آمریکایی‌ها از فناوری آن برای توسعه جنگنده نسل پنجم خود بهره بردند.
منبع: همشهری آنلاین
