به گزارش اخبار جهان به نقل از خبرگزاری تسنیم، دیدار اخیر روسای جمهور ترکیه و آمریکا در کاخ سفید، با واکنش‌های متفاوتی از سوی تحلیلگران سیاسی در آنکارا و استانبول مواجه شده است. این تحلیلگران، به چند جنبه از این دیدار انتقاداتی را وارد کرده‌اند.
یکی از انتقادات اصلی، مربوط به مماشات اردوغان و تیم همراهش با مقامات آمریکایی، به ویژه سناتورهایی نظیر مارکو روبیو و تام باراک است. به باور این تحلیلگران، اردوغان به اظهارات تند این مقامات پاسخ مناسبی نداده است.
انتقاد دیگر، به عدم اشاره اردوغان به موضوع نسل‌کشی مردم غزه توسط رژیم صهیونیستی در جریان این دیدار بازمی‌گردد. این سکوت، در حالی که ترکیه همواره از مدافعان حقوق فلسطینیان بوده، برای بسیاری از ناظران سیاسی در ترکیه سوال‌برانگیز بوده است.
اظهارات سفیر آمریکا در ترکیه، چند ساعت پیش از این دیدار نیز انتقاداتی را برانگیخته است. به گفته روزنامه‌های منتقد اردوغان، سفیر آمریکا در آنکارا گفته بود که ترامپ از او پرسیده است اردوغان چه نیازی دارد و پیشنهاد داده بود که نیاز او به مشروعیت و مقبولیت برآورده شود. منتقدان بر این باورند که مشروعیت هر رهبر سیاسی باید از مردم کشورش نشأت بگیرد و سکوت آنکارا در برابر این اظهارات قابل قبول نیست.
تحلیلگران ترک، به ویژه بر چانه‌زنی‌های دونالد ترامپ در این دیدار تمرکز کرده‌اند. یکی از مهمترین این چانه‌زنی‌ها، درخواست مکرر ترامپ از اردوغان برای خودداری از خرید نفت و گاز از روسیه بوده است. این درخواست، از دید تحلیلگران، یک اهرم فشار جدی و شرطی سنگین است که تصمیم اردوغان درباره آن، می‌تواند تکلیف بسیاری از توافقات بین دو کشور را روشن کند.
ترکیه سومین واردکننده بزرگ نفت از روسیه است و تقریباً نیمی از گاز طبیعی مورد نیاز خود را از این کشور تأمین می‌کند. این وابستگی، به گفته ترامپ، به معنای توانمندسازی مسکو در جنگ علیه اوکراین است. این موضوع، به پیچیدگی روابط ترکیه با آمریکا و روسیه دامن می‌زند، چرا که منافع این سه کشور در تضاد با یکدیگر قرار دارد.
ترامپ، اردوغان را تشویق می‌کند که با قطع خرید نفت و گاز از روسیه، جنگنده‌های اف-35 و اف-16 آمریکایی را خریداری کند. اما از سوی دیگر، چنین اقدامی می‌تواند معادلات انرژی و اقتصاد ترکیه را به طور جدی مختل کند و این کشور را با چالش‌های جدیدی روبرو سازد.
پیش از آغاز دیدار، تیم اردوغان به رسانه‌ها اعلام کرده بود که مذاکراتی گسترده در حوزه‌های مهمی همچون خرید جنگنده‌های اف-16 و اف-35 از آمریکا، وضعیت سوریه و شبه‌نظامیان کُرد قسد، لغو تحریم‌های نظامی آمریکا علیه ترکیه و موضوعات مرتبط با غزه صورت خواهد گرفت. با این حال، به نظر می‌رسد که تا این لحظه، همه این موارد در هاله‌ای از ابهام قرار دارند.
در ظاهر، ترامپ در اقدامی کم‌سابقه، به رئیس‌جمهور ترکیه در کاخ سفید ناهار داده و بخش مهمی از محوطه امنیتی کاخ را به اقامت او اختصاص داده است. او همچنین بارها در حضور خبرنگاران، اردوغان را یک رهبر مهم و شایان احترام قلمداد کرده است. با این حال، گزارش اخبار جهان به نقل از یتکین ریپورت، با طرح سوالاتی در مورد خواسته‌های اردوغان از ترامپ و پاسخ‌های دریافتی، ابعاد واقعی این دیدار را مورد بررسی قرار می‌دهد.
بر اساس این گزارش، واکنش ترامپ به درخواست لغو تحریم‌های نظامی آمریکا علیه ترکیه، این بوده است: «ممکن است. احتمال دارد. بسته به پیشرفت مذاکرات است.» پاسخ او به درخواست اردوغان برای فروش اف-35 و اف-16 به ترکیه نیز این بوده است: «ما نیز انتظارات خاصی از ترکیه داریم.» در پاسخ به سوال خبرنگاران در مورد زمان‌بندی دقیق، ترامپ گفته است: «اگر امروز دیدار خوبی داشته باشیم و همه چیز به خوبی پیش برود، شاید به زودی.»
دو انتظار مهم ترامپ از اردوغان عبارتند از: 1. خاتمه یافتن خرید نفت و گاز از روسیه. 2. حمایت اردوغان از تأسیس مدرسه دینی مسیحیان به درخواست اسقف کلیسای ارتدکس.
ترامپ در مورد اردوغان و ترکیه جملاتی نظیر موارد زیر را بیان کرده است:
1. از میزبانی او در کاخ سفید خوشحالم. او رهبر محترمی است.
2. او به درخواست تلفنی من، فوراً کشیش برونسون را آزاد کرد و او را به خانه فرستاد.
3. حتی در آن 4 سالی که در یک انتخابات تقلبی، مرا از کاخ سفید تبعید کردند، من و اردوغان دوست هم باقی ماندیم.
4. همه پیروزی سوریه به اردوغان تعلق دارد. او معمار این تغییر بود.
5. ترکیه چیزهای خوبی تولید می‌کند. دوست داریم مبادلات تجاری بیشتری داشته باشیم.
این جملات نشان می‌دهد که ترامپ، در ظاهر امر، اردوغان را بسیار تحسین کرده است، اما در باطن هیچ وعده روشنی نداده است.
ریچ اوتزن، مشاور ژئوپلیتیک در شورای آتلانتیک، بر این باور است که این دیدار تا حدودی نمادین بوده است، اما در عین حال، حاکی از نوعی تغییر لحن است و فضا را برای گام‌های رو به جلو باز کرده است. یوگنیا گابر، نویسنده دیگری در این مجموعه، معتقد است که مهمترین موضوع در دیدار اردوغان و ترامپ، فروش جنگنده‌های اف-35 به ترکیه بوده و تا زمانی که مساله سامانه موشکی اس-400 روسی در ترکیه به طور کامل حل نشود، راه برای بازگشت ترکیه به لیست خریداران این جنگنده نسل پنجم هموار نخواهد شد و توافق نهایی، منوط به این است که ترکیه در مورد روابط خود با روسیه تجدیدنظر کند.
گریدی ویلسون، از مسئولین برنامه ترکیه در شورای آتلانتیک، می‌گوید که در این دیدار، بیشتر ترامپ صحبت کرده است. اما ترامپ با اشتیاق فراوان به رهبر ترکیه احترام گذاشت و نشان داد که نفوذ منطقه‌ای رو به افزایش ترکیه را به رسمیت می‌شناسد. به گفته او، بخش عمده‌ای از این جلسه در مورد پرستیژ، سیگنال‌ها و به رسمیت شناختن نقش رو به رشد ترکیه بود.
اخبار جهان به نقل از واشنگتن پست، این جمله مبهم ترامپ را درباره تصمیم نهایی در مورد فروش جنگنده‌های آمریکایی به ترکیه نقل کرده است: «ترکیه به چیزهای خاصی نیاز دارد. ما هم توقعاتی از ترکیه داریم و قرار است به نتیجه برسیم.»
جف میسون از خبرگزاری رویترز نیز نوشته است: «ترامپ معتقد است که ترکیه با درخواست او برای توقف خرید نفت روسیه موافقت خواهد کرد. در این صورت ممکن است تحریم‌های ایالات متحده علیه آنکارا لغو شود و بتواند جت‌های پیشرفته F-35 آمریکایی را خریداری کند.»
در حالی که تحلیلگران غربی، دیدار اردوغان – ترامپ را غالباً نمادین می‌دانند و رسانه‌های نزدیک به حزب حاکم ترکیه نیز این دیدار را به عنوان یک نقطه عطف تاریخی توصیف می‌کنند، گروه دیگری از تحلیلگران ترکیه نیز دیدگاه انتقادی دارند.
روشن چاکر می‌پرسد: «تا چه حد می‌توان با مشروعیت اعطا شده توسط ترامپ پیش رفت؟ مشروعیت یک دولت نه از ترامپ، بلکه از مردم ناشی می‌شود.» مهمت افه آلتای نیز می‌گوید: «ترامپ برای انرژی ترکیه شرط و شروط می‌گذارد اما درباره لغو تحریم نظامی، تنها به لفاظی و سخنان مبهم بسنده می‌کند.»
صنم گورور یوجل نیز معتقد است که لابی یونان در کنگره آمریکا قدرتمند است و می‌تواند مانع از فروش اف-35 به ترکیه شود. به گفته او، در نتیجه اردوغان ناچار است درخواست کلیسای ارتدکس برای تاسیس مدرسه رهبانیت را بپذیرد.
این تحلیل‌های انتقادی در شرایطی مطرح شده که دوغو پرینچک، رهبر حزب کمونیستی حزب وطن ترکیه، توافق ترکیه و آمریکا در زمینه واردات گاز مایع را نوعی باج دادن به آمریکا قلمداد کرده و معتقد است که در این شرایط، ترکیه باید دو اقدام مهم انجام دهد: اول این که تام باراک را به خاطر ادعای مشروعیت بخشی به اردوغان به عنوان عنصر نامطلوب معرفی و او را اخراج کند. دوم این که برای حل مساله غزه، به همکاری دیپلماتیک با کشورهای منطقه ادامه دهد و کاری به آمریکا نداشته باشد.
پرینچک در حالی خواهان اخراج تام باراک، سفیر آمریکا در ترکیه شده که برخی از جراید نزدیک به حزب حاکم ترکیه مدعی شده بودند که نصب بج یا نشانه فلزی هواپیمای جنگنده روی یقه کت دونالد ترامپ در دیدارش با اردوغان، توصیه‌ای از طرف باراک بوده و ترامپ با این رفتار نشان داده که فروش جنگنده اف-35 به ترکیه، شدنی است. اما واقعیت این است که اگر اردوغان چنین دستاورد مهمی به دست آورده بود و موضوع تحویل گرفتن اف-35 قطعی شده بود، حتماً به بر روی آن مانور تبلیغاتی می داد.
فهمی کورو، یکی از تحلیلگران مشهور ترکیه که روزگاری همراه با برادرش ناجی کورو از مهمترین دیپلمات‌ها و تحلیلگران تیم اردوغان بودند، اما حالا هر دو آنها از یاران نزدیک عبدالله گل و از منتقدین جدی اردوغان هستند، خط و نشان ترامپ برای معادلات انرژی ترکیه و منع خرید نفت و گاز از روسیه را صرفاً یکی از دو ستون مهم دیپلماسی او می‌داند. او معتقد است که ترامپ برای معامله و داد و ستد، صاحب سبک منحصر به فردی است و مجموعه‌ای از رفقای پیر آشنا به تجارت را دور خود به عنوان سفیر جمع کرده و آنها را همراه با برخی از اعضای خانواده خودش، برای معامله به کشورها می‌فرستد. به گفته او، ترامپ پیش از این دامادش کوشنر را به کشورهای عربی خلیج فارس فرستاده و پسرش را به استانبول اعزام کرده تا معاملات بزرگی را به سرانجام برسانند. کورو معتقد است که معامله و توافق اصلی در همان جلسه خانوادگی است و نه در نشست کاخ سفید.
نامق‌تان، سفیر سابق ترکیه در آمریکا نیز می‌گوید: «در ظاهر امر، فقط از توافق هسته‌ای و نظامی حرف می‌زنند. اما برخی از منابع می‌گویند که مجوزهایی برای فعالیت معدنی آمریکا در ترکیه صادر شده و این نیز امتیازی است که اردوغان به ترامپ داده است. درست در شرایطی که نتانیاهو و ترامپ از اشغال کامل حرف می‌زنند، اردوغان از نشستن در صندلی افتخار در کنار ترامپ بسیار خوشحال است. او تأکید می‌کند که نباید این موضوع را به معنی جایگاه ویژه ارزیابی کرد و ترکیه در واشنگتن، یک مشتری دائمی است و نه یک متحد استراتژیک.
در پایان، لازم است به این نکته نیز اشاره شود که از دید اغلب تحلیلگران ترکیه، امضای توافق‌نامه همکاری در حوزه انرژی هسته‌ای غیرنظامی بین ترکیه و آمریکا، ابعاد دقیق و روشنی ندارد و نمی‌تواند در تقویت ترکیه در مسیر هسته‌ای شدن، نقش محسوسی داشته باشد.
منبع: خبرگزاری تسنیم
