به گزارش خبرگزاری تسنیم از گرگان، استان گلستان که سال‌ها به عنوان یکی از مراکز مهم کشاورزی در شمال ایران شناخته می‌شد، در سال آبی 1404-1403 با خشکسالی بی‌سابقه‌ای روبرو شده است. کاهش قابل توجه بارندگی، افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی و کم شدن جریان رودخانه‌ها، زندگی کشاورزان و ساکنان این منطقه را به خطر انداخته و هشدارهای جدی درباره نابودی زمین‌های کشاورزی را به دنبال داشته است.
خشکسالی‌های اخیر و کاهش شدید منابع آبی در استان، نه تنها تامین آب آشامیدنی را با چالش مواجه کرده، بلکه خشک شدن سدها نیز خسارات زیادی به بخش کشاورزی گلستان وارد کرده است.
مدیرکل مدیریت بحران گلستان اعلام کرده است که بر اساس ارزیابی‌ها، خشکسالی به 90 درصد از زمین‌های کشاورزی این استان خسارت زده است. استاندار گلستان میزان این خسارت را بیش از 20 هزار میلیارد تومان برآورد کرده است.
آمارهای مربوط به محصول گندم نشان‌دهنده خسارات سنگین به کشاورزان این استان است. کشاورزانی که سال گذشته بیش از یک میلیون و 100 هزار تن گندم به دولت فروخته بودند، امسال تنها توانستند حدود 600 هزار تن گندم به مراکز خرید تحویل دهند. در سایر محصولات کشاورزی نیز، خشکسالی تاثیرات منفی زیادی بر تولید داشته و علاوه بر کاهش درآمد مردم، آن‌ها را با مشکلات اقتصادی جدی‌تری مواجه کرده است.
تاثیرات خشکسالی بر زندگی و اقتصاد مردم گلستان زمانی بیشتر مشخص می‌شود که بدانیم بیش از 80 هزار خانوار در این استان تحت پوشش کمیته امداد هستند و جزو دهک‌های پایین جامعه محسوب می‌شوند. آمارها نشان می‌دهد که گلستان چهارمین استان فقیر کشور است. در این شرایط، خشکسالی توان و رمق مردم این استان را گرفته و زندگی را برای آن‌ها دشوارتر کرده است.
پیامدهای خشکسالی تنها به بخش تولید و کشاورزی محدود نمی‌شود. به دلیل خشکسالی‌های مکرر و مجاورت گلستان با صحرای بالکان و قره‌قوم در ترکمنستان، این استان همواره در معرض تهدید ریزگردها با منشاء داخلی و خارجی بوده است. به گفته معاون هواشناسی گلستان، امسال تعداد روزهای درگیر با پدیده ریزگرد 30 درصد افزایش یافته است.
بر اساس گزارش شرکت آب منطقه‌ای گلستان، مجموع بارندگی‌های استان در سال آبی گذشته (مهر 1403 تا شهریور 1404) نسبت به مدت مشابه سال قبل 37.9 درصد کاهش یافته است. این کاهش نسبت به میانگین بلندمدت نیز معادل 26.9 درصد است. این کاهش شدید بارش‌ها در حالی رخ داده است که استان گلستان به دلیل آب و هوای مرطوب و سرسبز خود شناخته شده بود.
کاهش بارندگی‌ها منجر به کاهش بی‌سابقه جریان رودخانه‌ها شده است. به طوری که جریان رودخانه‌های حوضه‌های اصلی استان مانند قره‌سو 80.8 درصد، گرگانرود 72.2 درصد و حوضه اترک 90.7 درصد کاهش داشته‌اند.
فشار بر منابع آب زیرزمینی نیز به دلیل خشکسالی‌های اخیر افزایش یافته است. رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان گلستان اعلام کرده است که در دو دهه گذشته حدود 800 میلیون مترمکعب اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی صورت گرفته است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای گلستان با اشاره به کاهش نگران‌کننده ذخایر آب زیرزمینی استان، اظهار کرد: ذخیره آبخوان‌های کم‌عمق استان در شهریور امسال نسبت به متوسط 33 سال گذشته 298.4 میلیون مترمکعب و ذخیره آبخوان‌های عمیق نسبت به متوسط 23 سال گذشته 66 میلیون مترمکعب کاهش یافته است.
سدهای بزرگ استان که تامین‌کننده بخش عمده‌ای از نیازهای آبی کشاورزی، صنعتی و شهری گلستان هستند، با کاهش بی‌سابقه حجم آب ذخیره شده مواجه شده‌اند. از مجموع 14 سد موجود در گلستان، حدود 9 سد بزرگ و کوچک کاملا خشک شده‌اند و ورودی آب به همه سدهای استان به غیر از سد نگارستان صفر شده است.
ایرج حیدریان گفته است که حجم آب موجود در سدهای بزرگ گلستان در پایان شهریور ماه تنها 7.774 میلیون مترمکعب بوده است که معادل 3.2 درصد کل ظرفیت سدهای بزرگ استان است. این مقدار در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 10.43 درصد کاهش نشان می‌دهد.
سدهای حوضه قره‌سو و گرگانرود هر کدام فقط 2.9 درصد و حوضه اترک 3.7 درصد ظرفیت خود را پر کرده‌اند. این وضعیت بحرانی، تامین آب کشاورزی را با چالش جدی مواجه کرده و بسیاری از زمین‌های کشاورزی را در معرض خشکی و بیابانی شدن قرار داده است.
مهدی قلی‌تبار، کشاورزی از روستاهای اطراف گرگان، از رنج خشکسالی و کاهش تولید می‌گوید: سالهای گذشته کم‌آبی وجود داشت، اما امسال اصلا آبی نبود که بتوانیم محصول بکاریم و آبیاری کنیم. سطح آب چاه‌ها به شدت پایین آمده و هزینه‌های کف‌شکنی کمر کشاورزان را خم کرده است، در عین حال آبدهی چاه‌ها هم دیگر مثل قبل نیست. ما مجبوریم شیره جان زمین را بکشیم تا کشاورزی کنیم.
این کشاورز هشدار می‌دهد که اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، کشاورزی در این منطقه به پایان می‌رسد. ما نگران آینده خانواده‌مان هستیم، چون شغل و معیشت‌مان به آب وابسته است.
کشاورزان دیگر نیز وضعیت مشابهی دارند. کاهش محصول از یک سو و عدم امکان کشت دوم به دلیل نبود آب و حتی مهاجرت برخی خانواده‌ها از روستا به شهرها، پیامدهای مستقیم خشکسالی است که سال‌ها به آن بی‌توجهی شده است.
خشکسالی در گلستان فقط یک مسئله محیط‌زیستی نیست؛ این بحران پیامدهای اجتماعی و اقتصادی فراوانی دارد. بسیاری از کشاورزان و کارگران فصلی اکنون درآمد کافی ندارند و فقر در برخی مناطق افزایش یافته است. مهاجرت از روستاها به شهرها نیز به دلیل کم‌آبی و از بین رفتن زمین‌های کشاورزی افزایش یافته است که این موضوع بار سنگینی بر زیرساخت‌های شهری وارد خواهد کرد.
نوار مرزی استان که سال‌هاست با پدیده بیابانی شدن و خشکسالی مواجه است، فشار زیادی را تحمل می‌کند. معیشت مرزنشینان وابسته به کشاورزی و دامپروری است و خشکسالی همه چیز را از آنان می‌گیرد و ممکن است به خالی شدن مرزها منجر شود که می‌تواند تبعات گسترده اجتماعی و حتی امنیتی داشته باشد.
مدیر دفتر مطالعات شرکت آب منطقه‌ای گلستان معتقد است که برنامه‌های متعددی برای مدیریت بهینه منابع آبی در حال اجرا است و می‌گوید که ما در تلاشیم با اجرای پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف آب، بازسازی و نوسازی شبکه‌های آبیاری و ارتقای سطح آگاهی عمومی، فشار وارد بر منابع آب را کاهش دهیم. اما بدون همکاری مردم و دستگاه‌های اجرایی، نمی‌توان این بحران را مهار کرد. هر فرد و هر نهاد باید سهم خود را در مصرف بهینه آب ایفا کند.
اگر روند کنونی کاهش بارش‌ها و افت ذخایر آب ادامه یابد، گلستان ممکن است در آینده‌ای نه چندان دور با بحران شدیدتر کم‌آبی، بیابان‌زایی و از بین رفتن بخش وسیعی از اراضی کشاورزی مواجه شود.
چنانکه در حال حاضر نیز بیش از 300 هزار هکتار از مراتع این استان در معرض بیابانی شدن قرار دارد. تدوین برنامه‌های بلندمدت حفاظت از منابع طبیعی، اجرای پروژه‌های تغذیه مصنوعی سفره‌های آب زیرزمینی، استفاده از فناوری‌های نوین در کشاورزی و مدیریت مصرف در بخش‌های مختلف به ویژه کشاورزی یک اصل مهم است.
استان گلستان، با همه ظرفیت‌ها و طبیعت غنی‌اش، اکنون در نقطه‌ای حساس قرار گرفته است. کاهش شدید بارش‌ها و افت منابع آبی، هشداری جدی برای مسئولان، مردم و تمام ذینفعان است. نجات این استان سبز نیازمند همکاری همه جانبه، برنامه‌ریزی دقیق و اقدام فوری است تا گلستان همچنان به‌عنوان یک قطب کشاورزی و طبیعت بکر ایران باقی بماند.
منبع : خبرگزاری تسنیم
