به گزارش اخبار جهان به نقل از خبرآنلاین، احداث پل میان گذر دریاچه ارومیه، یکی از مهم‌ترین عوامل تشدیدکننده بحران خشکسالی این دریاچه، در سال ۱۳۵۸، تنها یک سال پس از انقلاب اسلامی ایران، آغاز شد. خاکریز اولیه، با طول ۱۱ کیلومتر از سمت ارومیه و ۳ کیلومتر از سمت تبریز، تا سال ۱۳۶۷ در وسط دریاچه احداث گردید، اگرچه حدود ۲ کیلومتر از وسط این خاکریز، تکمیل نشد. در سال ۱۳۷۹، پس از انجام مطالعات کارشناسی و صدور مجوز، پروژه مجدداً کلید خورد، هرچند نحوه نادیده گرفتن ملاحظات زیست محیطی در این سال، همچنان پرسشی بی‌پاسخ باقی مانده است. ساخت این پل که در نهایت به نام شهید کلانتری نامگذاری شد و به عنوان یک کریدور حمل و نقل اصلی بین استان‌های آذربایجان شرقی و غربی عمل می‌کند، در سال ۱۳۸۱ آغاز و یکی از باندهای آن در سال ۱۳۸۷ با حضور محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهور وقت، به بهره‌برداری رسید.
این گذرگاه ۱۵ کیلومتری، با طول پل ۱٫۲ تا ۱٫۵ کیلومتر، دریاچه ارومیه را به دو توده آبی مجزا و نیمه ایزوله تقسیم کرد، تغییری اساسی در هیدرولوژی آن ایجاد نمود و گردش طبیعی آب و نمک بین دو زیرحوضه را به شدت محدود ساخت. این اقدام سه پیامد اصلی و پایدار به همراه داشت: نخست، ایجاد عدم تعادل قابل توجه شوری؛ بخش جنوبی دریاچه که محل ریختن اکثر شاخه‌های اصلی آب شیرین است، با گذشت زمان شورتر شد، در حالی که بخش شمالی، با بارندگی کمتر و تبخیر بیشتر، به طور فزاینده‌ای شورتر گردید و برای دریافت آب از جنوب، به تبادل محدود از طریق گذرگاه وابسته شد. این امر منجر به ایجاد گرادیان شوری قابل توجهی شد، به طوری که شوری بخش شمالی تا سال ۱۳۸۲ به بیش از ۲۸۰ قسمت در هزار (ppt) رسید، در حالی که بخش جنوبی ۲۵۰ ppt بود. لازم به ذکر است که ppt یا قسمت در هزار، واحدی برای بیان غلظت نمک‌های محلول در آب است. به عنوان مثال، شوری متوسط اقیانوس‌ها حدود ۳۵ ppt است.
دوم، جریان محدود آب از طریق گذرگاه، منجر به اختلاف ارتفاع سطح آب بین دو بخش شمالی و جنوبی دریاچه شد، به طوری که سطح آب در بخش جنوبی تا حدود یک متر بالاتر از بخش شمالی باقی ماند. این اختلاف ارتفاع، همراه با گرادیان شوری، جریانی دوجهته را ایجاد کرد: آب کم چگال‌تر و کم شورتر از جنوب به سمت شمال، و آب شورتر و چگال‌تر از شمال به سمت جنوب جریان می‌یافت.
سوم، لایه‌بندی چگالی در بازوی جنوبی دریاچه رخ داد. در این حالت، لایه‌ای از آب نمک چگال‌تر در پایین قرار می‌گیرد و از لایه بالایی آب کم چگال‌تر و کم شورتر جدا می‌شود. این لایه‌بندی، گردش و اختلاط داخلی آب را مختل کرد، شورابه‌ها را به دام انداخت و به تشکیل بیشتر گازهای گلخانه‌ای مانند متان (CH₄) و دی اکسید کربن (CO₂) در رسوبات انجامید.
در تلاش برای کاهش این عواقب، مطالعات مختلف راه‌حل‌هایی مانند افزودن یک شکاف دوم به گذرگاه را پیشنهاد کرده‌اند. تحقیقات با استفاده از مدل‌های دینامیک سیالات نشان می‌دهد که پیکربندی گذرگاه به شکل دو دهانه، تبادل آب و نمک را به طور قابل توجهی بهبود می‌بخشد و نرخ جریان را از جنوب به شمال ۱۸۵ درصد و از شمال به جنوب ۱۷۶ درصد افزایش می‌دهد. اما چنین دهانه‌هایی فقط اثرات محلی دارند و نمی‌توانند رژیم‌های کلی هیدرودینامیکی و شوری دریاچه را اصلاح کنند. برخی از محققان حتی معتقدند که حذف کامل گذرگاه نیز برای جبران آسیب‌های وارده کافی نخواهد بود.
تقسیم فیزیکی دریاچه ارومیه به خودی خود باعث خشک شدن دریاچه نشد. اما این اقدام، اساساً سیستم دریاچه را تغییر داد و آن را در برابر سایر عوامل استرس‌زا، به ویژه کاهش جریان رودخانه‌ها و استخراج بی‌رویه آب برای مصارف کشاورزی، بسیار آسیب‌پذیرتر کرد. پیش از تکمیل گذرگاه در سال ۱۳۸۷، کاهش جریان ورودی رودخانه‌ها منجر به کاهش نسبتاً یکنواخت سطح آب در کل دریاچه شده بود، اما الگوهای گردش طبیعی برای حفظ تعادل شوری با احداث این گذرگاه مختل شد. با تشدید کاهش دبی رودخانه‌ها و مصرف آب کشاورزی، حوضه جنوبی که قبلاً با گذرگاه محدود شده بود، دیگر نتوانست از حجم حوضه شمالی برای جبران کمبود آب خود استفاده کند. این امر منجر به فروپاشی شتابان و نامتناسب نیمه جنوبی دریاچه شد که سال‌ها پیش از بخش شمالی به دشت نمکی تبدیل گردید. بنابراین، می‌توان گفت که گذرگاه شهید کلانتری، به عنوان یک عامل تشدیدکننده حیاتی عمل کرده و فاجعه دریاچه ارومیه را تسریع نموده است. این موضوع نیازمند بازنگری جدید در مدیریت منابع آبی و مدیریت مداخلات انسانی در اکوسیستم‌های طبیعی است. اخبار جهان بر ضرورت مطالعات جامع‌تر و توجه بیشتر به پیامدهای زیست محیطی پروژه‌های عمرانی تاکید می‌کند. مسئله دریاچه ارومیه یادآور این نکته است که توسعه بدون توجه به محیط زیست می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری داشته باشد. بر این اساس، لزوم تدوین راهبردهای مدیریت پایدار منابع آبی و حمایت از اکوسیستم‌های آسیب‌پذیر به‌روشنی مشهود است. توجه به این مسائل می‌تواند نقش مهمی در جلوگیری از رخداد مشابه در دیگر مناطق داشته باشد.
منبع: خبرآنلاین
