در تحولی مهم در معادلات امنیتی منطقه هند و اقیانوس آرام، سه کشور ژاپن، استرالیا و آمریکا توافق کرده‌اند که کمک‌های نظامی و دفاعی مشترکی به فیلیپین ارائه کنند. این توافق که در نشست چهارجانبه وزرای دفاع کشورهای مذکور در سنگاپور به‌دست آمد، بخشی از تلاش‌های فزاینده برای مقابله با آنچه این کشورها «رفتارهای بی‌ثبات‌کننده چین در دریای جنوبی و شرقی چین» می‌خوانند، ارزیابی می‌شود.
توافق ژاپن، استرالیا و آمریکا برای کمک نظامی به فیلیپین؛ تقویت اتحاد دفاعی در هند و اقیانوس آرام
رویکرد جدید امنیتی؛ شکل‌گیری یک ائتلاف چهار جانبه
نشست امنیتی اخیر در حاشیه «گفت‌وگوی شانگری‌لا» در سنگاپور، با حضور وزیران دفاع ژاپن، استرالیا، آمریکا و فیلیپین برگزار شد. در این نشست، جن ناکاتانی وزیر دفاع ژاپن، ریچارد مارلز وزیر دفاع استرالیا، جیلبرتو تئودور وزیر دفاع فیلیپین و پیت هگست وزیر دفاع آمریکا شرکت کردند. محور اصلی مذاکرات آنها، گسترش همکاری‌های نظامی، تبادل اطلاعات امنیتی و توسعه یک سامانه دفاع موشکی مشترک بود.
این رویداد در حالی اتفاق می‌افتد که روابط پکن با واشنگتن و متحدانش در منطقه، طی ماه‌های اخیر متشنج‌تر شده و ادعاهای متقابلی درباره گسترش نظامی‌گری و اعمال حاکمیت در آب‌های مورد مناقشه مطرح شده است.
تام‌هاک؛ سلاح نمادین اتحاد نظامی
یکی از مهم‌ترین موضوعات مطرح‌شده در این نشست، آزمایش مشترک موشک‌های کروز تام‌هاک بود. این موشک‌های برد بلند، سال‌هاست که به عنوان یکی از ابزارهای اصلی ارتش آمریکا برای حملات دقیق و دوربرد شناخته می‌شوند. حالا با ورود این سلاح به معادلات دفاعی فیلیپین و مشارکت کشورهای هم‌پیمان در تمرین‌های نظامی مربوط به آن، پیام روشنی به چین و دیگر بازیگران منطقه‌ای ارسال شده است.
رزمایش‌هایی که با این نوع سلاح‌ها انجام می‌شود، می‌تواند توان بازدارندگی کشورهای شریک را افزایش دهد و نشان‌دهنده جدیت آمریکا و متحدانش در تأمین امنیت منطقه‌ای باشد.
سامانه دفاع موشکی مشترک؛ گامی در مسیر ناتو آسیایی؟
از دیگر توافقات مهم در این نشست، ایجاد یک مکانیزم مشترک برای تبادل اطلاعات امنیتی و تشکیل سامانه دفاع موشکی مشترک میان چهار کشور بود. این سامانه با هدف شناسایی، رهگیری و مقابله با تهدیدات هوایی احتمالی به‌ویژه از سوی قدرت‌هایی مانند چین طراحی می‌شود. تحلیل‌گران این اقدام را گامی بلند به‌سوی شکل‌گیری نوعی اتحاد نظامی منسجم در آسیا می‌دانند؛ الگویی شبیه به ناتو در اروپا.
اگرچه کشورهای آسیایی تاکنون از شکل‌دهی یک نهاد رسمی امنیتی فراگیر اجتناب کرده‌اند، اما روند فعلی و توافق‌های چهارجانبه اخیر، نشان می‌دهد که یک پیمان غیررسمی دفاعی با محوریت آمریکا در حال تقویت است.
نگاه ژاپن به امنیت منطقه‌ای؛ از دفاع به بازدارندگی
ژاپن، که پس از جنگ جهانی دوم رویکردی دفاعی و محدود در حوزه نظامی در پیش گرفته بود، در سال‌های اخیر با تغییر در سیاست‌های امنیتی خود، وارد مرحله‌ای تازه از بازدارندگی فعال شده است. وزیر دفاع ژاپن در این نشست با اشاره به «افزایش فعالیت‌های چین در دریای جنوبی و شرقی چین» بر لزوم همکاری بیشتر منطقه‌ای تأکید کرد.
توکیو در ماه‌های گذشته به‌طور رسمی بودجه نظامی خود را افزایش داده و با گسترش همکاری با کشورهای منطقه‌ای مانند فیلیپین و استرالیا، به دنبال تثبیت نقش خود به‌عنوان یک بازیگر محوری در امنیت شرق آسیاست.
استرالیا در تقاطع دو قدرت؛ موازنه‌گر یا متحد استراتژیک؟
استرالیا نیز یکی از ارکان مهم این همکاری نظامی چهار جانبه است. کانبرا در سال‌های اخیر، به‌رغم وابستگی اقتصادی به چین، به دلیل نگرانی‌های امنیتی و ژئوپلیتیکی، روابط نظامی خود با آمریکا را به طرز بی‌سابقه‌ای گسترش داده است. در چارچوب توافق دفاعی AUKUS نیز قرار است زیردریایی‌های هسته‌ای با همکاری آمریکا و بریتانیا در اختیار استرالیا قرار گیرد.
در نشست اخیر نیز استرالیا نقش فعال و برجسته‌ای در مذاکرات داشت و بر تعهد خود به ایجاد ثبات منطقه‌ای با استفاده از ابزارهای بازدارندگی پیشرفته تاکید کرد.
موقعیت استراتژیک فیلیپین؛ کلید قفل ژئوپلیتیکی جنوب شرق آسیا
فیلیپین به‌عنوان کشور میزبان نیروهای نظامی آمریکا در آسیا و دروازه‌ای مهم به دریای جنوبی چین، جایگاه مهمی در این معادله امنیتی دارد. دولت فیلیپین در دوره ریاست‌جمهوری فعلی سیاست نزدیکی به آمریکا و متحدان غربی را در پیش گرفته و نسبت به رفتارهای چین در جزایر مورد مناقشه، موضع‌گیری صریح‌تری اتخاذ کرده است.
توافق جدید برای دریافت کمک‌های نظامی، حضور مشاوران دفاعی و مشارکت در سامانه دفاع موشکی مشترک، نشان از عزم دولت فیلیپین برای تقویت توان نظامی خود در برابر تهدیدات منطقه‌ای دارد.
واکنش چین؛ نگرانی از محاصره امنیتی
پکن هنوز به‌طور رسمی واکنشی گسترده به این توافق نشان نداده، اما رسانه‌های رسمی چین بارها نسبت به تلاش‌های آمریکا برای «احاطه نظامی چین» هشدار داده‌اند. تحلیل‌گران چینی این اقدامات را بخشی از راهبرد مهار چین از سوی غرب می‌دانند.
از دید چین، چنین رزمایش‌ها و اتحادهایی می‌تواند وضعیت را در دریای جنوبی و شرقی چین بیش از پیش متشنج کند و زمینه‌ساز افزایش رقابت تسلیحاتی در آسیا شود.
چشم‌انداز آینده؛ افزایش رقابت ژئوپلیتیکی در آسیا
با در نظر گرفتن روندهای اخیر، به نظر می‌رسد منطقه هند و اقیانوس آرام وارد فاز جدیدی از رقابت‌های امنیتی و نظامی شده است. در این چارچوب، کشورهای کوچکتر نظیر فیلیپین که در خطوط تماس با قدرت‌های بزرگ قرار دارند، نقش میانجی، ابزار بازدارندگی یا حتی صحنه تنش‌های احتمالی را ایفا خواهند کرد.
توسعه زیرساخت‌های نظامی، ایجاد سامانه‌های دفاعی مشترک، تبادل اطلاعات امنیتی، و تمرین‌های مشترک نظامی تنها بخشی از استراتژی آمریکا و متحدانش برای مهار چین و حفظ موازنه قدرت در آسیا است.
جمع‌بندی
توافق جدید ژاپن، استرالیا و آمریکا برای ارائه کمک نظامی به فیلیپین، گامی مهم در تقویت همکاری‌های دفاعی در منطقه هند و اقیانوس آرام است. این توافق که در چارچوب نگرانی‌ها از افزایش نفوذ چین صورت گرفته، بیانگر شکل‌گیری تدریجی یک اتحاد نظامی چندجانبه با رویکرد بازدارندگی هوشمند است.
با ادامه این روند، می‌توان انتظار داشت رقابت ژئوپلیتیکی در منطقه بیش از پیش تشدید شود و آینده امنیتی آسیا در گرو عملکرد این ائتلاف‌ها، واکنش چین و توان کشورهایی مانند فیلیپین برای مدیریت این فضای پرتنش باشد.
