به گزارش وبسایت اخبار جهان به نقل از عصر ایران، شش ماه پس از امضای معاهده مشارکت جامع راهبردی میان ایران و روسیه، متن کامل این توافق منتشر و اجرایی شده است. این معاهده در تاریخ ۲۸ دی ۱۴۰۳ طی سفر رئیس‌جمهور پزشکیان به مسکو به امضا رسید.
تعهدات دفاعی در معاهده
برخلاف برخی برداشت‌ها، این معاهده به این معنا نیست که تجاوز به یک کشور، حمله به دیگری تلقی شود. بند سوم از ماده ۳ تصریح می‌کند که اگر یکی از طرفین مورد تجاوز قرار گیرد، طرف دیگر تنها متعهد می‌شود که به کشور متجاوز هیچ‌گونه کمک نظامی یا غیرنظامی ارائه نکند. بر این اساس، در صورت وقوع درگیری نظامی میان ایران و اسرائیل، روسیه تنها موظف به عدم کمک به اسرائیل است و آن را تجاوز به خود تلقی نخواهد کرد. این رویکرد هوشمندانه، از قرار گرفتن ایران در موقعیت دشوار در قبال جنگ اوکراین جلوگیری می‌کند.
در بند سوم ماده ۴ معاهده، بر حفظ تمامیت ارضی تأکید شده است. طرفین متعهد شده‌اند که اجازه ندهند از قلمروشان برای حمایت از تحرکات جدایی‌طلبانه یا اقداماتی که ثبات و تمامیت ارضی طرف مقابل را تهدید می‌کند، استفاده شود. این بند با توجه به تهدیدات تجزیه‌طلبانه علیه ایران، از نکات مثبت توافق محسوب می‌شود.
دریای خزر و همکاری‌های مشترک
در متن معاهده، با وجود اشاره‌های مکرر به دریای خزر، به رژیم حقوقی آن پرداخته نشده که این موضوع یک نکته مثبت تلقی می‌شود؛ زیرا کشورهای دیگری نیز در این حوزه ذی‌نفع هستند. با این حال، اشاره به قراردادهای پیشین می‌تواند مانع از آن شود که روسیه در آینده تعهدات به ارث رسیده از شوروی را نادیده بگیرد.
همچنین، همکاری‌های دریایی میان ایران و روسیه می‌تواند به توسعه ظرفیت‌های ایران برای مقابله با فشار تحریم‌ها کمک کند. از سوی دیگر، بخش مربوط به امنیت دریای خزر، از حضور نیروهای نظامی غیرساحلی، به‌ویژه آمریکا یا اسرائیل، در این منطقه جلوگیری می‌کند و امنیت ایران را از این جهت تأمین می‌نماید.
اینترنت، اقتصاد و تحریم‌ها
ماده چهارم معاهده به مدیریت اینترنت اشاره دارد و بر حقوق برابر دولت‌ها در این زمینه تأکید می‌کند. این ماده هرگونه تلاش برای محدود کردن حق حاکمیت کشورها در تنظیم و ایمن‌سازی بخش‌های ملی اینترنت را غیرقابل قبول می‌داند.
ماده ۱۹، بندی را شامل می‌شود که می‌تواند در دور زدن تحریم‌ها مؤثر باشد. بر اساس این بند، در صورت اعمال اقدامات قهرآمیز یک‌جانبه علیه یکی از طرفین، طرف دیگر برای کاهش و به حداقل رساندن تأثیر این اقدامات بر روابط اقتصادی تلاش خواهد کرد. علاوه بر این، در ماده ۲۰ به توسعه مناطق آزاد و ویژه اشاره شده که می‌تواند به توسعه منطقه‌ای مانند منطقه آزاد انزلی منجر شود.
همکاری‌های فرهنگی و لزوم بازنگری
یکی از نشانه‌های عملیاتی شدن این معاهده، گسترش آموزش زبان فارسی و روسی در دو کشور خواهد بود. تقویت ارتباطات کارشناسی نیازمند تسلط به زبان طرف مقابل است و رشد گرایش به زبان روسی در ایران می‌تواند شاهدی بر اجرای توافقات باشد.
این معاهده پیش از فعال‌سازی مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل امضا شد. با توجه به اینکه ماده ۴۷ امکان اصلاح و تکمیل معاهده را فراهم کرده است، پیشنهاد می‌شود بندی در خصوص وضعیت جدید ناشی از اسنپ‌بک به آن افزوده شود تا تعهدات روسیه در این زمینه نیز راستی‌آزمایی گردد.
نتیجه‌گیری: از بی‌عملی اروپا تا آغوش سرد روسیه
افکار عمومی در ایران به دلیل تفاوت‌های فرهنگی، ممکن است استقبال چندانی از این معاهده نکنند، در حالی که توافق برجام به دلیل حضور چهار کشور غربی با استقبال مواجه شد. با این حال، دولت ایران، به‌ویژه در دوره ریاست‌جمهوری حسن روحانی، گام‌های مثبتی به سوی اروپا برداشت، اما بی‌عملی اروپایی‌ها در قبال خروج آمریکا از برجام و اقدام اخیر آن‌ها در فعال‌سازی اسنپ‌بک، عملاً ایران را به سمت روسیه سوق داد.
در شرایط انزوا، هر تلاشی برای شکستن این فضا مفید است، اما مشکل اینجاست که خود روسیه نیز تحت تحریم قرار دارد. در گذشته، سرمایه‌گذاری‌های فرانسه در صنایع انرژی و خودروسازی ایران به توسعه پارس جنوبی (عسلویه) و تولید محصولات پرطرفدار منجر شد. اگر موانع داخلی و خارجی نبود، همکاری با اروپایی‌ها می‌توانست نتایج بهتری از همکاری با روسیه داشته باشد که در حوزه گاز رقیب ایران است و در صنعت خودرو نیز آورده قابل‌توجهی ندارد. با این وجود، وقتی دیگران ایران را پس زده‌اند، این همکاری شاید بتواند از شدت تحریم و انزوا بکاهد.
منبع: عصر ایران
