به گزارش اخبار جهان به نقل از پایگاه اطلاع رسانی مرکز اسناد، تحقیقات و نشر معارف دفاع مقدس و مجاهدت‌های سپاه، حمله‌ی سراسری رژیم بعثی صدام به مرزهای ایران در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، برآوردهای رژیم بعثی را مبنی بر ضعف و ناتوانی انقلاب اسلامی نوپای ایران در هم شکست. صدام حسین، با در نظر گرفتن شرایط سیاسی و نظامی آن زمان، انتظار پیروزی آسان را داشت. اما پاسخ قاطع و غافلگیرکننده‌ی مدافعان ایرانی، اعم از مردم و نیروهای مسلح، به سرعت این تصور را نقش بر آب کرد. یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین این پاسخ‌ها، عملیات کمان ۹۹ نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران بود که تنها چند ساعت پس از آغاز جنگ، در بامداد اول مهرماه ۱۳۵۹، به اجرا درآمد و به عنوان یک عملیات هوایی استثنایی و ماندگار در تاریخ دفاع مقدس ثبت شد.
طراحی و اجرای این عملیات غافلگیرکننده، نشان از سازماندهی دقیق و سرعت عمل بالای نیروی هوایی ایران داشت. با دستور فرمانده وقت نیروی هوایی، سرهنگ خلبان شهید جواد فکوری، کارکنان متخصص نیروی هوایی، در تاریکی شب ۳۱ شهریور، مشغول طراحی عملیات البرز (که بعدها به کمان ۹۹ معروف شد) شدند و طرح نهایی در لحظات پایانی شب آماده‌ی اجرا شد. خلبانان در پایگاه‌های مختلف، به اتاق فرماندهی فراخوانده شدند و تا صبح بر روی برنامه‌ی پروازی، نوع ماموریت و تعیین اهداف کار کردند. جزئیات مهمی مانند مسیرهای رفت و برگشت، باندهای فرعی برای فرود اضطراری، محل‌های سوخت‌گیری هوایی و نقاط خروج از مرز، با دقت مشخص گردید. خدمه فنی نیز تا صبح بیدار بودند و مشغول نصب بمب‌های ۸۴/۸۳/MK۸۲، بمب‌های خوشه‌ای، موشک‌های ماوریک، موشک‌های حرارتی و موشک‌های راداری بر روی جنگنده‌ها بودند.
با رمز عبور “کمان ۹۹”، در آستانه‌ی طلوع آفتاب، بیش از دویست فروند هواپیمای شکاری بمب‌افکن، رهگیر، سوخت‌رسان و شناسایی از هفت پایگاه هوایی کشور به پرواز درآمدند. اهداف، شامل باندهای پروازی، پناهگاه‌های هواپیماها، راه‌های خزش، انبارهای مهمات، انبارهای آمادی و قطعات پشتیبانی هواپیماها، مخازن سوخت، رادارهای هدایت هواپیماها، برج‌های مراقبت، سیستم‌های فرماندهی و کنترل پایگاه‌ها و مراکز مخابراتی بود. برنامه‌ی پرواز به گونه‌ای طراحی شده بود که فانتوم‌های پایگاه همدان ابتدا بدون سوخت‌گیری به اهداف خود حمله می‌کردند، سپس فانتوم‌های تهران و بوشهر با سوخت‌گیری هوایی به اهدافشان می‌رسیدند. همزمان، اف-۵های تبریز و دزفول و اف-۱۴ها نیز به پرواز درآمده و پشتیبانی عملیاتی را انجام می‌دادند.
این عملیات بی‌نظیر که حدود سیزده تا شانزده ساعت پس از شروع جنگ انجام شد، شامل بیش از دویست فروند هواپیما و ۳۸۰ نفر از کارکنان شجاع نیروی هوایی بود. پایگاه بوشهر، تا آن روز، چنین حجم عظیمی از پرواز همزمان فانتوم‌ها را تجربه نکرده بود. از پایگاه همدان نیز ۲۸ پرواز انجام شد. در آسمان بغداد، به دلیل بزرگی عملیات و هماهنگی اولیه، نوعی ناهماهنگی به وجود آمد، اما خلبانان با مانورهای ماهرانه، اهداف خود را بمباران کردند. فانتوم‌ها قبل از ورود به خاک عراق، به دو دسته تقسیم شده و با کم کردن ارتفاع از مرز عبور کردند. در بغداد، پدافند هوایی عراق، آسمان را به گلوله بست، اما خلبانان با شجاعت، پایگاه الرشید و فرودگاه بغداد را هدف قرار دادند و باند فرودگاه، ساختمان‌ها و ماشین‌آلات را تقریباً منهدم کردند.
با حضور ۱۴۰ فروند هواپیمای ایرانی، تمامی اهداف از پیش تعیین‌شده در خاک عراق مورد اصابت قرار گرفت و هیچ منطقه‌ی عملیاتی از قلم نیفتاد. نیروی هوایی عراق بخش زیادی از توان خود را از دست داد و پایگاه‌های هوایی آن برای مدتی طولانی، از کار افتادند. پایگاه هوایی الرشید، به عنوان یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های هوایی عراق، تا ۶۹ روز غیرفعال ماند. این عملیات، تمام برآوردهای دشمن درباره‌ی توانایی‌های ایران را بر هم زد و نشان داد که ایران آمادگی مقابله با تهاجم را داشته و قدرت پاسخگویی را داراست.
با این حال، گستردگی عملیات و هوشیاری ثانویه دشمن باعث وارد آمدن خساراتی به جنگنده‌ها و نیروهای پایگاه همدان نیز شد. سروان خدابخش عشقی‌پور و ستوان یکم عباس اسلامی‌نیا از پایگاه همدان و ستوان یکم غلام‌حسین عروجی از پایگاه همدان در این عملیات به شهادت رسیدند.
اخبار جهان به نقل از منابع خارجی، شرح می‌دهد که این ۱۴۰ فروند هواپیمای ایرانی، در سه موج، به اهداف خود حمله کردند. موج اول شامل تأسیسات نفتی واصلیه، دو پادگان نیروی زمینی و تمام پایگاه‌های هوایی (به استثنای پایگاه الولید) بود. پایگاه‌های هوایی الرشید، الدجیل، الحریه، موصل، شعیبیه، التلیل، البکر و کوت، بیشترین ضربه را دریافت کردند. موج دوم و سوم نیز با هدف تضمین خروج پایگاه‌های هوایی راهبردی دشمن از رده عملیاتی انجام شد.
رادیو لندن، یک هفته بعد، در ۱۲ مهرماه، به ناچار به این عملیات بزرگ اشاره کرد و گفت که خسارات وارده به تأسیسات نفتی و اقتصادی عراق، رشد اقتصادی آن کشور را احتمالا تا چهار سال متوقف خواهد کرد. حمله نیروی هوایی ایران، علاوه بر کاهش شدید تولید نفت عراق، به شبکه‌ی برق و کارخانه‌های صنعتی نیز آسیب زیادی رساند. به نظر می‌رسید که استراتژی ایران، تلاش برای درهم شکستن اقتصاد عراق باشد. نیروی هوایی عراق، که از توانایی خود و ناتوانی نیروی هوایی ایران مطمئن بود، هرگز مقابله‌ی به مثل ایران را تصور نمی‌کرد. در این ضدحمله هوایی، هشت پایگاه هوایی عمده و راهبردی عراق از کار افتاده و بیست فروند هواپیمای عراقی نابود شد. هواپیماهای عراقی پس از مدتی، پایگاه‌های خود را به مقصد پایگاه هوایی الولید و پایگاه‌هایی در خاک اردن و عربستان سعودی ترک کردند. عملیات کمان ۹۹، نه تنها یک پیروزی نظامی، بلکه یک ضربه‌ی جدی به روحیه‌ی صدام و ارتش عراق بود.
منبع: صیفی‌کار، محسن، آن شش ماه، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، اداره کل حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس استان همدان، تهران ۱۴۰۲، صص ۴۰۰، ۴۰۱،۴۰۳، ۴۰۲، ۴۰۴، ۴۲۰
