به گزارش وبسایت اخبار جهان به نقل از الخنادق، مرکز مطالعات استراتژیک خاور نزدیک و آسیای جنوبی (NESA)، وابسته به فرماندهی ارتش ایالات متحده آمریکا، در گزارشی اطلاعاتی به بررسی پیامدهای فعال‌سازی مکانیسم ماشه یا «اسنپ‌بک» (بازگشت خودکار تحریم‌ها) در توافق هسته‌ای ایران پرداخته و نسبت به پیامدهای استراتژیک مخاطره‌آمیز احتمالی آن هشدار داده است.
این مرکز، با توجه به افزایش تنش‌ها در ارتباط با برنامه هسته‌ای ایران، بر این باور است که فعال‌سازی سازوکار «اسنپ‌بک» اقدامی با پیامدهای استراتژیک مهم به شمار می‌رود، به ویژه در ارتباط با احتمال سوق دادن ایران به سمت تصمیماتی که ممکن است مسیر غرب را به طور اساسی تغییر دهد.
مرکز آمریکایی مذکور، از جمله پیامدهای این اقدام، خروج ایران از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) را مطرح کرده است؛ سناریویی که می‌تواند به عنوان واکنش دفاعی طبیعی ایران تلقی شده و به عنوان یک تهدید برای غرب در مسئله هسته‌ای ایران در نظر گرفته شود.
به گفته تهیه‌کنندگان این گزارش، این خطر زمانی شدت می‌یابد که این خروج به عنوان مقدمه‌ای برای تقویت همکاری با قدرت‌های منطقه‌ای یا بین‌المللی جدید تلقی شود، امری که ممکن است از سوی ایالات متحده آمریکا و رژیم صهیونیستی به عنوان دستاویزی برای توجیه اقدام نظامی مورد استفاده قرار گیرد.
در این راستا، فعال‌سازی «اسنپ‌بک» صرفاً یک اقدام فنی در چارچوب توافق هسته‌ای نیست، بلکه گامی است که می‌تواند به تشدید نظامی گسترده‌ای سرعت بخشد، به ویژه اگر بدون ارزیابی دقیق از تاثیرات آن بر نیات و توانایی ایران برای پاسخگویی صورت پذیرد.
**برجام، ایران و پیمان‌شکنی طرف‌های غربی**
در سال ۲۰۱۵، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام/JCPOA) به عنوان چارچوبی با هدف محدود ساختن برنامه هسته‌ای ایران در ازای رفع تحریم‌ها ایجاد شد. برجام به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد (۲۰۱۵) پیوست گردید.
برجام شامل یک «سازوکار حل و فصل اختلافات» است که معمولاً با عنوان «اسنپ‌بک» (بازگشت تحریم‌ها) شناخته می‌شود. این سازوکار به گروه تروئیکای اروپایی متشکل از فرانسه، آلمان، انگلیس و سه کشور دیگر یعنی چین، روسیه و آمریکا، این اختیار را می‌دهد که در صورت اثبات نقض اساسی تعهدات ایران بر اساس این توافق، تحریم‌های سازمان ملل متحد را مجدداً علیه ایران اعمال کنند.
در تاریخ ۲۸ آگوست، تروئیکای اروپایی تصمیم گرفتند به شورای امنیت سازمان ملل متحد اطلاع دهند که بر این باورند که ایران به تعهدات خود بر اساس برجام عمل نکرده است و از این رو، رسماً سازوکار «اسنپ‌بک» را فعال کردند. با آغاز فعال‌سازی سازوکار «اسنپ‌بک»، یک فرآیند ۳۰ روزه در سازمان ملل متحد آغاز می‌شود. این امر نقطه شروعی برای مرحله جدیدی در روابط با ایران است و احتمالاً ارزیابی مجدد راهبردی در رابطه با بحث‌های آتی سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی را تحریک خواهد کرد.
تروئیکای اروپایی در حالی با ادعای عدم تعهد ایران به این اقدام مبادرت ورزیدند که ایران به تمامی تعهدات خود عمل کرده و این خود کشورهای اروپایی و آمریکا بودند که با نقض عهد از توافق خارج شده و آن را از بین بردند.
**سازوکار اسنپ‌بک چیست؟**
سازوکار اسنپ‌بک تضمین می‌کند که در صورت عدم پایبندی، تحریم‌های سازمان ملل متحد به طور خودکار علیه ایران دوباره اعمال شوند. ساختار این سازوکار به گونه‌ای طراحی شده است که امکان استفاده از حق وتو در شورای امنیت، حتی توسط اعضای دائم مانند چین یا روسیه، را از بین ببرد. دلیل این امر آن است که تحریم‌ها به طور خودکار بازمی‌گردند، مگر اینکه شورا به اتفاق آرا با پایان دادن به آنها موافقت کند.
اما اسنپ‌بک چه مواردی را فعال می‌کند؟ فعال‌سازی مجدد ممنوعیت تسلیحاتی که منقضی شده بود. این ممنوعیت مانع از آن می‌شد که کشورها اکثریت تجهیزات نظامی و جنگی را به ایران بفروشند یا منتقل کنند و همچنین ایران را از صادرات هرگونه سلاح به خارج منع می‌کند.
احیای مجدد و اجرای مفادی که در اکتبر ۲۰۲۳ منقضی شده بودند و محدودیت‌هایی را بر ایران اعمال می‌کردند، به ویژه شامل موارد زیر است: ممنوعیت صادرات موشک‌ها و هواپیماهای بدون سرنشین توسط ایران، ممنوعیت مشارکت ایران در هرگونه فعالیت مرتبط با موشک‌های بالستیک که برای حمل کلاهک‌های هسته‌ای طراحی شده‌اند.
همچنین، اجرای کنترل‌های صادراتی، ممنوعیت سفر، توقیف دارایی‌ها و سایر محدودیت‌ها علیه افراد، نهادها و بانک‌هایی که در فعالیت‌های هسته‌ای و بالستیکی مشخص ایران دخیل هستند، مستلزم گنجاندن این محدودیت‌ها در قوانین داخلی دولت‌های ملی و اتحادیه اروپا است. ممنوعیت مجدد اکثر فعالیت‌های هسته‌ای ایران، از جمله فعالیت‌هایی که بر اساس برجام مجاز بودند نیز از دیگر موارد است.
**رویدادهای تاریخی**
۱۴ ژانویه ۲۰۲۰: تروئیکای اروپایی در بیانیه‌ای ادعایی نگرانی خود را مبنی بر عدم پایبندی ایران به تعهدات برجام ثبت کرد و این موضوع را به کمیته مشترک در چارچوب سازوکار حل و فصل اختلافات ارجاع داد. این اقدام منجر به افزایش تعامل دیپلماتیک با ایران شد و به فروپاشی رسمی یا تشدید برجام منجر نگردید.
۳ ژوئیه ۲۰۲۰: ایران نیز به منظور رسیدگی به نگرانی‌های خود در مورد مسائل اجرایی از سوی تروئیکای اروپایی، سازوکار حل و فصل اختلافات را فعال کرد. این فرآیند در نهایت به حالت تعلیق درآمد.
۸ آگوست ۲۰۲۵: تروئیکای اروپایی نامه‌ای به اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد ارسال کرد که در آن نگرانی‌های خود را درباره برنامه هسته‌ای ایران و موضع مشترک خود در خصوص سازوکار «اسنپ‌بک» توضیح داد.
۲۸ آگوست ۲۰۲۵: تروئیکا بیانیه‌ای مشترک صادر و رسماً اعلام کرد که فرآیند «اسنپ‌بک» را آغاز کرده است.
**پیامدها و آثار احتمالی**
مرکز مطالعات استراتژیک خاور نزدیک و آسیای جنوبی در ادامه می‌نویسد که پیش از فعال‌سازی اسنپ‌بک، تروئیکای اروپایی تمدید اعتبار این سازوکار را تا شش ماه به منظور انجام مذاکرات بیشتر با ایران پیشنهاد داد. این تمدید مشروط به همکاری کامل ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) و رسیدگی به نگرانی‌ها در مورد ذخایر اورانیوم غنی‌شده آن بود که در واقع این پیشنهادی برای فریب ایران و اتلاف وقت بود. ایران در قاهره به توافق همکاری جدیدی دست یافت و از سوی دیگر، درخواست اروپایی‌ها مبنی بر اطلاع از ذخایر اورانیوم ایران با توجه به حملات آمریکا به مراکز هسته‌ای نطنز و فردو و تخریب بالای آن، امری غیرممکن و شبیه به شرطی غیرقابل تحقق بود.
تروئیکای اروپایی در اطلاعیه ۲۸ آگوست خود مجدداً ادعا کرد که تعامل دیپلماتیک با ایران در طول دوره ۳۰ روزه «اسنپ‌بک» وجود خواهد داشت و بر ادامه تلاش‌های دیپلماتیک با هدف بازگرداندن ایران به پایبندی کامل به تعهدات هسته‌ای خود تأکید کرد. ایران ممکن است در تلاش باشد از این دوره ۳۰ روزه به نفع خود با استفاده از تاکتیک‌های تعویق و مانورهای دیپلماتیک بهره‌برداری کند. البته این ادعای طرف غربی هم غیرواقعی و غیرحقوقی بود. بر اساس نامه‌ای که طرف‌های چینی، روسی و ایرانی به شورای امنیت ارسال کردند، طرف اروپایی سازوکار حل و فصل اختلافات مندرج در برجام را دور زد. زیرا درخواست اروپایی‌ها ابتدا باید در کمیسیون برجام مطرح می‌شد و اگر ظرف ۱۵ روز مشکلات همچنان پابرجا می‌ماند، باید در کمیسیون وزرای خارجه اعضای برجام مطرح می‌شد که در این کمیسیون هم باید زمان ۱۵ روزه و برگزاری این کمیسیون رعایت شود و در نهایت اگر به رفع مشکلات نمی‌انجامید به شورای امنیت واگذار می‌شد که در این مرحله نیز یک زمان ۳۰ روزه برای تصمیم‌گیری لحاظ شده است. کاملاً واضح است که بر طبق سازوکار مندرج برای حل و فصل اختلافات، طرف اروپایی هیچ کدام از مراحل را طی نکرده و از شورای امنیت برای رسیدن به اهداف خود سوء استفاده کرده است.
این مرکز آمریکایی در ادامه نوشت: «با همه این تفاصیل، تأثیر اقتصادی حاصل بر ایران احتمالاً حاشیه‌ای خواهد بود، زیرا تهران در حال حاضر با مجموعه‌ای از تحریم‌های ثانویه جامع و بسیار مخرب‌تر آمریکا نسبت به آنچه در قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت پیش‌بینی شده، روبرو است.»
این مرکز مدعی شد که از سوی دیگر، اعمال مجدد تحریم‌ها ممکن است منجر به اقدامات تلافی‌جویانه از سوی ایران شود، از جمله افزایش خواسته‌های هسته‌ای یا تقویت متحدان خود در منطقه. همچنین، ایران تهدید کرده است که در صورت اعمال مجدد تحریم‌ها، ممکن است از معاهده NPT خارج خواهد شد.
**نتیجه‌گیری**
مرکز مطالعات استراتژیک خاور نزدیک و آسیای جنوبی (NESA) در پایان نوشت که فعال‌سازی سازوکار «اسنپ‌بک» تنها در صورتی می‌تواند توجیه‌پذیر باشد که نامه تروئیکای اروپایی در ۸ آگوست و محتویات آن به عنوان شواهدی از «تلاش‌های با حسن نیت برای به اتمام رساندن فرآیند حل و فصل اختلافات» در نظر گرفته شود، که اجازه می‌دهد از گام‌های مقدماتی صرف نظر شود.
فعال‌سازی سازوکار «اسنپ‌بک» با خطر تسریع بازآرایی استراتژیک ایران از طریق سوق دادن آن به تعمیق روابط سیاسی، اقتصادی و امنیتی خود با روسیه و چین همراه است، که این امر تلاش‌های غرب برای محدود کردن رفتار آن را پیچیده‌تر می‌کند.
منبع: الخنادق
