به گزارش وبسایت اخبار جهان به نقل از اعتماد، پدری در سیستان و بلوچستان که خود را «خاک» می‌نامد، به دلیل نداشتن شناسنامه نتوانسته است دو پسرش، عمر و عثمان را در مدرسه ثبت‌نام کند. او می‌گوید به دلیل نداشتن مدارک هویتی، این نام را برای خود انتخاب کرده است زیرا معتقد است همه به خاک بازمی‌گردند. این پدر یکی از والدینی است که از اواخر شهریور امسال با مشکل ثبت‌نام فرزندان خود مواجه شده است. مسئولان مدرسه‌ای که فرزندانش سال گذشته در آن تحصیل می‌کردند، پرونده آن‌ها را به او بازگردانده و اعلام کرده‌اند که امکان ثبت‌نام وجود ندارد. او می‌گوید به دلیل شرمندگی نمی‌تواند به چشمان فرزندانش نگاه کند که مدام از او دلیل عدم ثبت‌نام خود را می‌پرسند.
از مهرماه سال ۱۳۹۶، افراد فاقد شناسنامه می‌توانستند با مراجعه به فرمانداری و استانداری و ارائه خوداظهاری، نامه‌ای برای ثبت‌نام فرزندانشان در مدارس دریافت کنند. اما امسال به دنبال شرایط خاص ناشی از جنگ دوازده‌روزه در خردادماه، سخت‌گیری‌ها در این زمینه افزایش یافته است. اگرچه هدف این محدودیت‌ها کنترل حضور اتباع غیرمجاز افغانستانی عنوان شده است، اما این سیاست باعث بازماندن کودکان ایرانی فاقد شناسنامه از تحصیل نیز شده است.
آمار یک میلیونی کودکان بی‌شناسنامه
مشکل بی‌شناسنامگی در میان مرزنشینان استان‌های هم‌مرز با پاکستان و افغانستان، از جمله سیستان و بلوچستان، خراسان، گلستان، کرمان و آذربایجان‌غربی، سابقه‌ای طولانی دارد. آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد، اما مسعود رضایی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس، در سال ۱۴۰۲ اعلام کرده بود که بر اساس شنیده‌ها، حدود یک میلیون فرد بی‌شناسنامه در کشور زندگی می‌کنند. به گفته او، بیش از ۴۰۰ هزار نفر از این جمعیت را کودکان تشکیل می‌دهند و ۴۵۰۰ نفر از آن‌ها در استان سیستان و بلوچستان ساکن هستند. این آمار تأیید نشده و ممکن است تغییر کرده باشد، اما اصل موضوع همچنان پابرجاست. خواسته اصلی این افراد، دریافت شناسنامه است تا بتوانند از حقوق اولیه خود مانند حق تحصیل بهره‌مند شوند.
حق تحصیل رایگان تا پایان دوره متوسطه در اصل ۳۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران برای همه شهروندان تضمین شده است. با این حال، مرضیه وحید دستجردی، دبیر ستاد ملی جمعیت، اخیراً اعلام کرده است که مادران بدون شناسنامه حتی از دریافت «کارت امید مادران» که یک مشوق فرزندآوری است، محروم می‌شوند. این موضوع چرخه‌ای معیوب ایجاد کرده که تحصیل کودکان یکی از حلقه‌های اصلی آن است.
پدر عمر و عثمان هشت فرزند، شامل سه دختر و پنج پسر دارد. به جز این دو پسر که از اواسط دهه ۹۰ توانستند به مدرسه بروند، هیچ‌کدام از فرزندان دیگرش تحصیل نکرده‌اند. او که متولد سال ۱۳۵۲ است، خود نیز به مدرسه نرفته و تنها از طریق نهضت سوادآموزی، خواندن و نوشتن را به صورت محدود آموخته است. او می‌گوید در حالی که تمام خواهر و برادرانش شناسنامه دارند، نامادری‌اش پس از فوت مادرش مانع دریافت مدارک هویتی او شده است.
این پدر که قبلاً تعمیرکار موتور بوده، اکنون توانایی کار ندارد و سه پسر بزرگش که کارگر هستند، هزینه‌های زندگی را تأمین می‌کنند. او نگران است که این مشکل بی‌شناسنامگی به نسل‌های بعدی خانواده‌اش نیز منتقل شود. او همچنین برای اثبات هویت و دریافت سهم ارث خود از ملک پدری که برادرانش بدون در نظر گرفتن حق او تقسیم کرده‌اند، به دادگاه و پزشکی قانونی مراجعه کرده است. در سال‌های گذشته، او با مراجعه به فرمانداری و ارائه مدارک همسرش، برای ثبت‌نام پسرانش نامه می‌گرفت. اما امسال مدرسه با آن‌ها تماس گرفته و اعلام کرده است که نمی‌تواند آن‌ها را ثبت‌نام کند. یکی از پسرانش باید به کلاس چهارم و دیگری به کلاس هفتم می‌رفت.
او بر اهمیت تحصیل تأکید می‌کند و فرد بی‌سواد را به فردی نابینا تشبیه می‌کند که از حقوق خود آگاه نیست و می‌گوید اگر سواد داشت، حقوق خود و فرزندانش پایمال نمی‌شد. او از وضعیت روحی خود و فرزندانش ابراز ناراحتی شدید می‌کند و می‌گوید از شرمندگی نمی‌تواند به چشمان گریان آن‌ها نگاه کند. او در روزهای اخیر به نهادهای مختلفی از جمله آموزش و پرورش، فرمانداری و ثبت‌احوال مراجعه کرده و به او وعده داده‌اند که روز شنبه سامانه ثبت‌نام برای فرزندانش باز خواهد شد.
در روزهای اخیر ویدیوهایی از گریه کودکان بازمانده از تحصیل در سیستان و بلوچستان منتشر شده است. یک رسانه محلی گزارش داده که مدیران مدارس موظف شده‌اند از ثبت‌نام کودکان فاقد شناسنامه جلوگیری کنند. رضا بلوچ، یکی از فعالان منطقه، نیز اعلام کرده که حدود هزار پیام از خانواده‌های دارای مشکل مشابه دریافت کرده و از مسئولان درخواست رسیدگی کرده است.
حسن بروشکی، مدیرکل پیشین آموزش و پرورش استان سیستان و بلوچستان، تأیید می‌کند که امسال برای ثبت‌نام این کودکان سخت‌گیری بیشتری شده است. او معتقد است بیشتر این افراد افغانستانی یا پاکستانی هستند، دیدگاهی که سایر فعالان اجتماعی آن را تأیید نمی‌کنند. اسماعیل زهی، یکی از فعالان اجتماعی، می‌گوید امسال به دلیل عدم ابلاغ دستورالعمل جدید و اتصال سامانه ثبت‌نام دانش‌آموزی به پایگاه ثبت‌احوال، ثبت‌نام این کودکان با مشکل مواجه شده است.
دکتر عظیم شه‌بخش، استاد دانشگاه، موضوع را پیچیده می‌داند و می‌گوید این مشکل شامل فرزندان خانواده‌های افغان، خانواده‌های با والدین مختلط ایرانی-افغان و همچنین کودکان بلوچ است که والدینشان برای دریافت شناسنامه اقدام نکرده‌اند. او با تأکید بر حق آموزش برای همه کودکان، قوانین قدیمی و ناکارآمد مهاجرت و تابعیت در ایران را عامل اصلی این مشکلات می‌داند و هشدار می‌دهد که محرومیت این کودکان از تحصیل می‌تواند به افزایش جمعیت بی‌سواد و آسیب‌های اجتماعی در آینده منجر شود.
منبع: اعتماد
