به گزارش وبسایت اخبار جهان به نقل از «نیو عرب»، روابط بین عربستان سعودی و ایران در طول جنگ اسرائیل علیه غزه و حملات رژیم صهیونیستی به ایران، با ثبات باقی مانده و هر دو کشور تلاش کرده‌اند تا از گسترش بی‌ثباتی‌ها در منطقه جلوگیری کنند. در اقدامی مثبت، توافقنامه همکاری امنیتی سال 2001 نیز مجدداً فعال شده است.
«نیو عرب» در مقاله‌ای به بررسی روابط ایران و عربستان پس از حمله رژیم صهیونیستی به غزه پرداخته و با اشاره به روابط گرم‌تر با تهران، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، چندی پیش میزبان علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، در ریاض بود. این دیدار پس از قطع روابط با ایران در سال 2016 و از سرگیری روابط دیپلماتیک بین دو کشور در سال 2023 با میانجی‌گری چین، نشانه‌ای از عادی‌سازی تدریجی روابط بود.
لاریجانی به همراه علی باقری کنی، معاون دبیر شورای امنیت ملی در امور بین‌الملل، و محمدعلی بَک، مشاور خلیج فارس، به بررسی تحولات اخیر منطقه و راه‌های گسترش همکاری‌های اقتصادی پرداختند. همچنین، وزیر دفاع عربستان، شاهزاده خالد بن سلمان، نیز با لاریجانی دیدار کرد و تلاش‌ها برای دستیابی به امنیت و ثبات مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
این سفر، که به عنوان عالی‌ترین هیئت ایرانی از زمان ازسرگیری روابط به عربستان سعودی محسوب می‌شود، نشان می‌دهد که روابط ریاض و تهران وارد مرحله‌ای معنادار و جدید شده است. یک دیپلمات اروپایی، در گفتگو با «نیو عرب»، سفر لاریجانی به ریاض در مقام دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران را “ستون سوم حیاتی در یک دنباله راهبردی گسترده‌تر” توصیف کرد.
این دیپلمات افزود که این بازدید پس از بیروت و بغداد، نشان‌دهنده تلاش عمدی ایران برای تثبیت یک ساختار جدید امنیتی منطقه‌ای است. مذاکرات انجام شده، تعامل مستقیم و نادری بین مقامات ارشد امنیتی دو کشور رقیب بود و تعهد ریاض و تهران به کاهش تنش را تأیید کرد. دستور کار این جلسه، که از امنیت تا هماهنگی انرژی را در بر می‌گرفت، با افزایش اخیر ناپایداری منطقه‌ای مرتبط بود.
این دیدار تنها یک روز پس از ملاقات رئیس‌جمهور ایران با محمد بن سلمان در حاشیه اجلاس عربی-اسلامی در دوحه در 15 سپتامبر انجام شد و زمان‌بندی آن قابل توجه بود. کنفرانس اضطراری که در پاسخ به حمله هوایی اسرائیل به مذاکره‌کنندگان حماس در دوحه برگزار شد، ممکن است به تسهیل مشورت‌های سطح بالاتر سعودی-ایرانی کمک کرده باشد، هرچند خود لاریجانی در این اجلاس حضور نداشت.
با این حال، دکتر تئودور کاراسیک، پژوهشگر امور خاورمیانه در بنیاد جامست‌تاون، به «نیو عرب» گفت که گرچه پیشرفت قابل توجهی حاصل شده، روابط سعودی-ایران همچنان “در مرحله‌ای حساس قرار دارد، با اختلافات عمده و کمبود اعتماد، هرچند ظاهر روابط برای همسایگان منطقه‌ای قوی به نظر می‌رسد”.
دکتر سینم جن‌گیز، پژوهشگر مرکز مطالعات خلیج فارس در قطر، با اشاره به بهبود مستمر روابط سعودی-ایران گفت که رئیس‌جمهور ایران هنگام حمله تلافی‌جویانه ایران به پایگاه آمریکا در قطر با محمد بن سلمان تماس گرفته و این اقدام نشان‌دهنده “عزم برای حفظ کاهش تنش با عربستان” بود.
شاهرخ حاتم، کارشناس روابط بین‌الملل درباره ایران، به «نیو عرب» گفت که این دیدار یک جلسه عادی نبود و ایران به نظر می‌رسید در تلاش برای جلب رضایت عربستان است. وی افزود: این نزدیکی شکننده به کانالی حیاتی برای پیشگیری از تعارض تبدیل شده است. این کارشناس تأکید کرد که اختلافات ژئوپولیتیکی همچنان پابرجا هستند و “تندرو‌ها در ایران” می‌توانند “تنش‌ها را دوباره شعله‌ور کنند” اگر به اقدامات نیابتی در سوریه یا لبنان متوسل شوند.
به گفته حاتم، اینکه رهبری عربستان به دنبال گفت‌و‌گو است، نشان می‌دهد که “چقدر جدی وضعیت کنونی را ارزیابی می‌کنند” و خواهان کاهش تنش هستند. یک دیپلمات اروپایی گفت که باید سفر لاریجانی را در پرتو رویداد‌های اخیر، به‌ویژه حمله اسرائیل در دوحه، بررسی کرد. این حادثه پیام روشنی درباره قابلیت اعتماد چتر دفاعی آمریکا برای کشور‌های خلیج فارس ارسال کرد و تهران می‌خواهد “از این فرصت بهره‌برداری کند”.
روابط سعودی-ایران در طول جنگ اسرائیل علیه غزه و حمله تل‌آویو به ایران پایدار مانده و هر دو کشور توانسته‌اند از سرریز شدن ناپایداری منطقه‌ای جلوگیری کنند. در یک حرکت مثبت، توافق همکاری امنیتی سال ۲۰۰۱ نیز دوباره فعال شده است. لاریجانی تأیید کرد که همکاری دفاعی در مذاکرات اخیر مورد بحث قرار گرفت و اجرای توافقات قبلی بررسی شده و “از طریق گروه‌های کاری دنبال خواهد شد”.
بنابراین، همکاری دفاعی قابل رد نیست، اگرچه ممکن است محدود باشد. حاتم اشاره کرد که هر دو طرف توافق کرده‌اند همکاری دفاعی را از طریق “گروه‌های اختصاصی” دنبال کنند که به “شکلی سازمان‌یافته‌تر” درخواهند آمد. او افزود که در این چارچوب “توافق هسته‌ای پاکستان با عربستان و سایر کشور‌های خلیج فارس می‌تواند در آینده امنیتی [ایران] جای گیرد”.
به گفته او، گفت‌وگوی امنیتی و مدیریت ریسک باید ادامه یابد، اما یک اتحاد دفاعی رسمی “به‌ویژه تا زمانی که آمریکا شریک امنیتی باقی بماند، بعید است”. دکتر سینم جن‌گیز معتقد است که هنوز “راه طولانی” برای روابط دفاعی دوجانبه وجود دارد، اما امکان همکاری دفاعی وجود دارد اگر سازوکار‌های مرتبط ایجاد شوند.
حاتم گفت که احتمال نزدیک‌تر شدن همکاری دفاعی عمدتاً به چشم‌انداز تهدید منطقه‌ای بستگی دارد و زمانی تحقق می‌یابد که ایران “دیگر به‌عنوان رقیب منطقه‌ای دیده نشود بلکه یک هم‌پیمان بالقوه محسوب شود”. در حال حاضر، ایجاد یک اتحاد دفاعی رسمی بعید است.
به نظر یک دیپلمات اروپایی، تهران این تعامل مجدد را نه تنها به‌عنوان راهی برای تثبیت روابط با ریاض می‌بیند، بلکه احتمالاً “برای تسهیل کاهش تنش هم‌زمان با پاکستان” نیز می‌تواند باشد. با توجه به اینکه ایران و عربستان اغلب برای کسب نفوذ در پاکستان رقابت کرده‌اند، هرگونه نزدیکی بین آنها می‌تواند راه را برای “یک دینامیک منطقه‌ای تعاملی‌تر شامل اسلام‌آباد” هموار کند.
این دیپلمات توضیح داد که سفر لاریجانی تنها یک اقدام دیپلماتیک نبود، بلکه حرکتی راهبردی برای ایجاد “چارچوب منطقه‌ای مقاوم‌تر” بود و پیش‌بینی کرد که ایران با استفاده از این نزدیکی به سعودی‌ها به‌عنوان یک گام اولیه، “خود را با چشم‌انداز پس از بحران وفق داده و با هم‌راستایی‌های گسترده‌تر منطقه‌ای، شامل پاکستان و احتمالاً چین، تطبیق خواهد داد”.
با وجود چشم‌انداز مثبت برای تهران و ریاض، ممکن است بی‌ثباتی‌های غیرمنتظره‌ای رخ دهد، به‌ویژه با توجه به آتش‌بس شکننده میان ایران و اسرائیل. اما اگر روند رو به رشد بین این دو قدرت منطقه‌ای در برابر ناپایداری‌های منطقه‌ای ادامه یابد، می‌تواند به یک رابطه پایدار تبدیل شود، به‌ویژه از طریق همکاری‌های اقتصادی و پروژه‌های مشترک.
از سال 2023، روابط اقتصادی بین دو کشور نیز بهبود یافته و صادرات ایران در سال 2024 حدود 99٪ نسبت به سال قبل افزایش یافته است. در سال 2025، حجم تجارت غیرنفتی سالانه ایران با عربستان حدود 25 میلیون دلار بود. دکتر سینم جن‌گیز معتقد است که با وجود اراده سیاسی آشکار و واقعی در هر دو طرف، اقدامات عملی هنوز کافی نیست، زیرا هیچ “کمیسیون مشترک و سازوکار کاهش تنش” ایجاد نشده است.
با این حال، او خاطرنشان کرد که “به نظر می‌رسد اکنون وارد یک لحظه شورای همکاری خلیج فارس-ایران شده‌ایم” چرا که اسرائیل به تهدید فوری‌تر برای منافع شورای همکاری خلیج فارس تبدیل شده است. پتانسیل ایجاد یک چارچوب پایدار بلندمدت وجود دارد اگر هر دو طرف همکاری را نهادینه کنند و به‌جای تکیه بر جلسات موردی، کمیته‌های دائمی دوجانبه برای تجارت، امنیت یا مسائل محیط‌زیستی ایجاد کنند.
شاهرخ حاتم گفت: “این بستگی دارد به اینکه هر دو کشور چگونه از آشوب فعلی برای فراتر رفتن از مسائل صرفاً امنیتی استفاده کنند”. حاتم اشاره کرد که کاهش تنش میان عربستان و ایران را می‌توان “یک نوع جدید از سیستم‌های مدیریت تعارض” دانست، نه یک معماری امنیتی منطقه‌ای جدید، و افزود که “افزودن سلاح‌های هسته‌ای به ساختار امنیتی خلیج فارس باعث شروع رقابتی برای دستیابی و تأمین خواهد شد” و نوعی معماری بازدارنده علیه اسرائیل نیز بسته به “پوشش چتر امنیتی” در حال شکل‌گیری است.
یک دیپلمات اروپایی درباره سناریو‌های آینده گفت که توافق پاکستان-عربستان تنها “نمونه نخست” از چگونگی شکل‌گیری بازچینش منطقه‌ای است. او گفت: “تهران به دنبال جای دادن خود در زمینه منطقه‌ای تازه در حال تحول خواهد بود، به‌ویژه در پی حمله اسرائیل به دوحه”. این تغییرات جاری به ایران فرصتی می‌دهد تا “شراکت‌های منطقه‌ای را بازتعریف کرده و نفوذ خود را فراتر از حوزه‌های سنتی‌اش گسترش دهد”.
منبع : «نیو عرب»
