به گزارش اخبار جهان به نقل از خبرگزاری مهر، پس از سال‌ها تلاش دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران برای حفظ توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام)، سه کشور اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) با فعال‌سازی مکانیزم «اسنپ‌بک» یا همان مکانیزم ماشه در شورای امنیت سازمان ملل، موج جدیدی از تنش‌ها را در روابط بین‌المللی رقم زدند. این اقدام به بهانه عدم پایبندی ایران به محدودیت‌های هسته‌ای برجام صورت گرفت، ادعایی که تهران به شدت رد می‌کند و آن را ناشی از سوءبرداشت و عدم پایبندی اروپا به تعهدات خود در برجام می‌داند. ایران همواره بر پایبندی خود به مفاد برجام تأکید داشته و عدم پایبندی طرف اروپایی به تعهدات خود را علت اصلی بحران کنونی می‌داند. این دیدگاه، علاوه بر ایران، از سوی روسیه و چین نیز مورد تأیید قرار گرفته است، هرچند طرف‌های اروپایی این استدلال را رد کرده و بر سوءاستفاده از ظرفیت حقوقی قطعنامه ۲۲۳۱ اصرار دارند.
فعال‌سازی مکانیزم اسنپ‌بک توسط اروپا، تحریم‌های پیشین شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را که از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ وضع شده بودند، مجدداً اعمال خواهد کرد. این قطعنامه‌ها طیف وسیعی از محدودیت‌ها را در بر می‌گیرند، از محدودیت‌های هسته‌ای و تحریم‌های تسلیحاتی تا تحریم برنامه موشکی بالستیک، مسدودسازی دارایی‌ها و ممنوعیت سفر برای افراد و نهادهای مشخص، بازرسی و محدودیت‌های کشتیرانی و هوایی و در نهایت محدودیت در همکاری‌های مالی و بانکی. بازگشت این تحریم‌ها به طور قطع فشار بین‌المللی بر ایران را افزایش خواهد داد و به طور طبیعی پیامدهای اقتصادی، سیاسی و دیپلماتیک قابل توجهی در پی خواهد داشت. اما مهم است که واقع‌بینانه به این موضوع نگریسته شود. این تحریم‌ها به معنی فروپاشی اقتصاد یا بن‌بست سیاسی برای ایران نیستند. بسیاری از این محدودیت‌ها، به شکل‌های مختلف، پیش از این نیز توسط ایالات متحده و متحدانش اعمال می‌شدند و ایران در سال‌های اخیر تلاش‌های قابل توجهی برای تطبیق با آنها انجام داده است.
تجربه ایران در دوران پیش از برجام، در مواجهه با شدیدترین تحریم‌های چندجانبه و یکجانبه، نشان می‌دهد که این کشور توانسته است با ابتکار عمل و دور زدن تحریم‌ها، به حیات اقتصادی و پیشبرد اهداف خود ادامه دهد. این تجارب گرانبها، سرمایه‌ای ارزشمند برای مقابله با دور جدید تحریم‌ها به شمار می‌روند. یکی از مهمترین شریان‌های اقتصادی ایران، صادرات نفت و میعانات گازی بوده است که حتی در اوج تحریم‌ها نیز به طور کامل متوقف نشد. استفاده از شبکه‌های پنهانی فروش نفت و روش‌های پیچیده انتقال درآمد، نشان از انعطاف‌پذیری اقتصادی ایران دارد. گزارش‌ها حاکی از آن هستند که با وجود تحریم‌های آمریکا، صادرات نفت ایران همچنان در حدود یک میلیون بشکه در روز ادامه دارد. همچنین، استفاده از روش‌هایی مانند پرداخت به صورت کالا یا ارزهای محلی، از جمله راهکارهای ایران برای کاهش ردپای مالی خود در سیستم‌های بین‌المللی بوده است.
در حوزه مالی نیز، ایران در دور قبلی تحریم‌ها از روش‌های خلاقانه‌ای برای انجام معاملات استفاده کرد. به دلیل قطع ارتباط بانک‌های ایرانی با سیستم‌های بین‌المللی مانند سوئیفت، تهران به معاملات پایاپای و تهاتر روی آورد و درآمد نفتی خود را در حساب‌های محلی در کشورهای خریدار نگهداری کرد و از آن برای واردات کالا استفاده نمود. در دور جدید تحریم‌ها نیز، انتظار می‌رود ایران و شرکای شرقی خود همکاری‌های بانکی خود را عمیق‌تر کنند.
راهبرد دیگر ایران در برابر تحریم‌ها، تکیه بر تولید داخلی و «اقتصاد مقاومتی» بوده است. محدودیت‌های واردات بنزین به ایران در دوره تحریم‌های پیشین، منجر به افزایش ظرفیت پالایشی و تولید بنزین داخلی شد، به طوری که ایران از واردکننده بنزین به صادرکننده آن تبدیل شد. این حرکت نمونه‌ای از موفقیت ایران در خودکفایی نسبی و کاهش وابستگی به واردات است. افزایش ظرفیت در صنایع مانند پتروشیمی، فولاد و محصولات غذایی و افزایش صادرات غیرنفتی، از دیگر راهکارهای ایران برای مقابله با تحریم‌ها بوده است. هرچند خودکفایی مطلق در اقتصاد جهانی غیرممکن است، اما ایران توانسته است در زمینه‌های مختلف به استقلال نسبی برسد.
ایران علاوه بر اقدامات اقتصادی، در حوزه دیپلماسی نیز تلاش‌های بسیاری برای کاهش اثرات تحریم‌ها انجام داده است. ایجاد ائتلاف با کشورهای همسو و یافتن راهکارهای ابتکاری بین‌المللی، از جمله این تلاش‌هاست. اگرچه روسیه و چین به دلیل الزام‌آور بودن قطعنامه‌های سازمان ملل مجبور به رعایت تحریم‌ها هستند، اما می‌توانند از راه‌های غیرمستقیم به ایران کمک کنند. عضویت در سازمان‌های اقتصادی و امنیتی مانند سازمان همکاری شانگهای و تقویت دیپلماسی با همسایگان، از جمله اقدامات ایران در این راستا بوده است. کشورهایی مانند ترکیه، عراق، قطر و عمان می‌توانند به عنوان واسطه تجاری عمل کنند یا مسیرهای جدیدی برای صادرات و واردات ایران فراهم کنند. استفاده از ظرفیت بازارچه‌های مرزی با کشورهای همسایه مانند افغانستان، پاکستان و عراق نیز می‌تواند به ایران در دور زدن تحریم‌ها کمک کند.
در مجموع، تجربه تاریخی نشان می‌دهد که هرچند تحریم‌ها توانسته‌اند رشد اقتصادی ایران را با مشکلاتی مواجه کنند، اما نتوانسته‌اند فعالیت‌های کشور را به طور کامل متوقف کنند. ایران با تکیه بر دانش انباشته در دور زدن تحریم، پیوندهای منطقه‌ای و سیاست مقاوم‌سازی اقتصاد، آمادگی مقابله با دور جدید فشارها را دارد. اسنپ‌بک، هرچند چالش‌های جدی ایجاد می‌کند، اما به معنی بن‌بست برای ایران نیست. بسیاری از تحریم‌ها پیشتر اعمال شده‌اند و اقتصاد ایران تا حدودی با آنها سازگار شده است. همچنین، ایران می‌تواند با اتکا به همکاری با کشورهای شرقی و همسایه، بخشی از اثر تحریم‌های شورای امنیت را کاهش دهد. تهران همچنین می‌تواند با ادامه گفتگوهای دیپلماتیک و اعمال سیاست‌های انعطاف‌پذیر، ضمن حفظ منافع ملی، راه خود را برای پیشرفت و توسعه ادامه دهد. تهدید ایران به لغو همکاری‌های هسته‌ای با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز نشان از عزم راسخ این کشور در دفاع از منافع ملی خود دارد.
منبع: خبرگزاری مهر
